BỆNH VIÊM NÃO TỦY TRUYỀN NHIỄM TRÊN GÀ (Avian encephalomyelitis): NGUYÊN NHÂN, DẤU HIỆU VÀ CÁCH PHÒNG TRỊ HIỆU QUẢ

Bệnh viêm não tủy truyền nhiễm trên gà (Avian encephalomyelitis-AE) là bệnh truyền nhiễm do một loài vi rút gây ra ở gà con, chim trĩ, chim cút và gà tây. Đặc trưng của bệnh là chứng ataxia (hiện tượng mất điều hòa) và gà nhanh chóng bị run, rõ nhất là phần đầu và cổ, vì thế bệnh còn được gọi là “epidemic tremor - dịch run”. AE không chỉ khiến đàn gà suy yếu, giảm năng suất mà còn đe dọa nghiêm trọng đến hiệu quả chăn nuôi nếu không được phát hiện và kiểm soát kịp thời. Trong bài viết này, Fivevet sẽ cùng bạn tìm hiểu chi tiết về nguyên nhân, cơ chế lây lan, triệu chứng và hướng dẫn cách phòng ngừa hiệu quả bệnh AE để bảo vệ đàn gia cầm luôn khỏe mạnh và sinh trưởng ổn định.

I. Căn bệnh viêm não tủy truyền nhiễm trên gà 
1.1. Phân loại
Vi rút gây bệnh viêm não tủy truyền nhiễm gà (Avian Encephalomyelitis virus-AEV) thuộc họ Picornaviridae. Nhiều nghiên cứu trước đây cho rằng AEV thuộc giống Enterovirus, tuy nhiên dựa trên những kết quả thu được ở mức độ phân tử, vi rút được xếp vào giống Hepatovirrus.
1.2. Hình thái, cấu trúc
AEV là một ARN virus. Hạt vi rút có 6 cạnh, không có vỏ bọc, đường kính dao động từ 20-30nm (theo Olitsky và Bauer, 1939) hoặc 16-25 nm (theo Butterfield &cs., 1969). Vi rút có từ 32-42 capsome.
1.3. Sức đề kháng
Vì AEV là vi rút trần lên kháng với chloroform, axit, trypsin, pepsin và DNase. Vi rút bền với nhiệt, nhưng mẫn cảm với sự xông hơi formaldehyde. Sử dụng beta-propriolactone làm bất hoạt được vi rút.

II. Dịch tễ
2.1. Loài vật mắc
Trong tự nhiên, gà con, chim trĩ, chim cút và gà tây bị nhiễm bệnh. Gà mắc bệnh ở lứa tuổi 1-21 ngày. Gây bệnh thực nghiệm cho chim cút con, vi rút gây ra các triệu chứng lâm sàng và có thể lây bệnh cho chim đẻ nuôi cùng chuồng. Gia cầm lớn mắc bệnh sẽ giảm sản lượng trứng và giảm tỷ lệ ấp nở. Gà con nở ra từ những trứng bị nhiễm vi rút sẽ có các biểu hiện triệu chứng của bệnh.
Có thể gây bệnh thực nghiệm cho vịt, gà dò, bồ câu con và gà Nhật nhưng rất khó gây bệnh cho chuột, chuột lang, thỏ và khỉ.
2.2. Phương thức truyền lây
Bệnh lây chủ yếu qua đường tiêu hóa, ngoài ra có thể lây qua đường hô hấp. Trong niêm mạc ruột, vi rút sinh sản và bài thải một lượng lớn qua phân. Là nguồn truyền lây bệnh của gia cầm theo phương thức truyền ngang, gà nhỏ lây nhanh hơn gà lớn, nuôi nền dễ lây hơn nuôi lồng. Truyền dọc từ gà mẹ mắc bệnh qua trứng có phôi rồi truyền cho gà con, ngoài ra còn lây lan trong quá trình ấp nở.
2.3. Cơ chế sinh bệnh
Bằng thực nghiệm, khi gây nhiễm vi rút cho gà con thông qua đường miệng, vi rút sẽ nhân lên trong đường tiêu hóa, đặc biệt là tá tràng, sau đó nhanh chóng nhân lên vào máu rồi đến một số cơ quan khác như tuyến tụy, gan, tim, thận, lách và cơ, cuối cùng tấn công hệ thần kinh trung ương.

III. Triệu chứng của gà mắc bệnh viêm não tủy truyền nhiễm
Thời gian nung bệnh 1-7 ngày có thể kéo dài đến 11 ngày. Gà mắc bệnh từ 1-2 tuần tuổi. Gà có hiện tượng mờ mắt, tiếp theo là chứng ataxia (liệt) xuất hiện kèm hiện tượng không có sự phối hợp các cơ.
Chứng ataxia tiến triển làm cho gà khuỵu chân, tư thế ngồi bệt nghiêng về chân sau. Khi bị tác động từ ngoài, chúng chạy lung tung với tốc độ và dáng đi hơi ngoài tầm kiểm soát, cuối cùng gà nằm nghiêng về một bên. Một số con không chịu di chuyển. Mắt gà ngày càng bị mờ. Đầu và cổ bắt đầu có hiện tượng run rẩy. Thường thì chứng ataxia xuất hiện trước chứng run cơ, tuy nhiên một vài trường hợp chỉ quan sát được hiện tượng run cơ. Chứng ataxia tiến triển cho đến khi gà mất khả năng di chuyển, khiến cho gà bị đói lả, kiệt sức và chết.
Một số gà mắc bệnh AE có thể sống sót, triệu chứng lâm sàng dần dần biến mất, có thể bị mù do thủy tinh thể bị đục và chuyển sang màu xanh. Gà đẻ mắc bệnh, tỷ lệ đẻ giảm 5-10%, gà không có triệu chứng thần kinh. Tỷ lệ bệnh trong đàn thường từ 40-60%. Tỷ lệ chết trung bình là 25%, đôi khi lên đến 50%, những đàn có miễn dịch từ mẹ thì tỷ lệ ốm và chết thấp hơn.

IV. Bệnh tích

Không rõ rệt. Nếu có chỉ là hiện tượng dạ dày cơ có các đốm trắng do sự xâm nhiễm của tế bào lympho. Gà trưởng thành mắc bệnh có hiện tượng đục thủy tinh thể.

V. Chẩn đoán bệnh viêm não tủy truyền nhiễm trên gà
5.1. Chẩn đoán lâm sàng
Dựa vào thông tin tiền sử bệnh của đàn, triệu chứng, bệnh tích đặc trưng. Chẩn đoán phân biệt với bệnh Newcastle, Marek’s, bệnh nhũn não, bệnh rối loạn dinh dưỡng do thiếu vitamin E.
5.2. Chẩn đoán cận lâm sàng
Hãy nhanh chóng gửi mẫu bệnh phẩm là não gà nghi mắc bệnh, ngoài ra có thể lấy tụy, tá tràng, tủy sống, dạ dày tuyến, dạ dày cơ đến FiveLab - Trung tâm chẩn đoán xét nghiệm và kiểm nghiệm thú y thuộc Công ty Cổ phần Thuốc thú y Trung Ương 5 (FIVEVET) để được kiểm tra nhanh chóng, chính xác.
Liên hệ ngay: 0822 120 555 để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời.

VI. Phòng bệnh viêm não tủy truyền nhiễm 
6.1. Vệ sinh phòng bệnh
Chăm sóc nuôi dưỡng tốt đàn vật nuôi, cung cấp đủ nước sạch, thức ăn đảm bảo chất lượng, nhiệt độ, ẩm độ, tốc độ gió, mật độ nuôi phù hợp cho từng lứa tuổi của gà.
Định kỳ phun sát trùng trong, ngoài chuồng nuôi bằng một trong các thuốc sau: Five-BGF, Five-B.K.G, Five-Iodine, Five-Perkon 3S,…

6.2. Phòng bằng vắc xin
Phòng bệnh định kỳ cho gà bằng các vacxin sau: Five-Gumboro, Five-ND.IB, Five-Powl Pox, Five-AI (H5N1, H5N6), Five-Coryvac, Five THT.Poultry, Five-ND.IB. AI (H9N2), Five-ND.IB.EDS,… theo lịch từng trại.
Sử dụng vắc xin phòng bệnh AE cho gà giống để tạo miễn dịch cho đàn gà và tránh lây truyền qua trứng. Dùng vacxin nhược độc hoặc vô hoạt. Có thể dùng vắc xin Nobilis AE+Pox (Intervet) hoặc Avian encephalo-myelistis Fowl vaccine (Lohmann Animal Health Int).

VII. Trị bệnh viêm não tủy truyền nhiễm trên gà
Khi dịch bệnh xảy ra, chưa có biện pháp điều trị hữu hiệu. Vì AEV có sức đề kháng cao, bệnh lại dễ lây lan nên khi bệnh xảy ra, tốt nhất lên tiêu hủy đàn gà. Cần loại bỏ và cách ly nghiêm ngặt đàn gà bệnh, tiêu độc sát trùng chuồng trại và dụng cụ chăm sóc của đàn gà bệnh, kiểm soát nghiêm ngặt vệ sinh thú y nhằm ngăn chặn bệnh lây lan. Dùng một trong các thuốc sát trùng sau: Five-BGF, Five-B.K.G, Five-Iodine, Five-Perkon 3S,…
Chăm sóc tốt đàn gà còn lại khi chưa có biểu hiện bệnh, sử dụng một trong các sản phẩm nâng cao đề kháng như , Five-Anti Virus, Beta Glucan.C, bổ sung một trong các loại vitamin như Five-Multivit, Five-Mix nhân sâm,Five-Masol Forte, Five-Vitamin C, Five-Vitamin B1, Five-Aminovit super,… Cùng một trong các thuốc điện giải sau: Five-Mix lyte, Five-No Stress Super, Chống nóng-Giải độc (Thảo dược rau má), Five-Điện giải C sủi,… 
Dùng một trong các kháng sinh sau chống bội nhiễm: Five-Amoxcin super, TW5-Doxy.500, Hado-Gentadox, Five-AmoxClav, Five-Ampicon, Five-Oxonic,…

Bệnh viêm não tủy truyền nhiễm trên gà là một trong những mối nguy hại nghiêm trọng đối với ngành chăn nuôi gia cầm, đặc biệt ở giai đoạn gà non. Với tốc độ lây lan nhanh chóng và làm tổn thương nghiêm trọng đến hệ thần kinh, bệnh có thể khiến tỷ lệ chết trong đàn tăng cao nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Do đó, người chăn nuôi cần chủ động trang bị kiến thức, theo dõi sát sao các dấu hiệu bất thường và thực hiện các biện pháp phòng ngừa hiệu quả như tiêm vắc xin, vệ sinh chuồng trại và nâng cao sức đề kháng cho đàn gà. Việc kiểm soát được căn bệnh viêm não tủy truyền nhiễm không những giúp bảo vệ sức khỏe vật nuôi mà còn góp phần nâng cao năng suất và hiệu quả kinh tế cho cả mô hình chăn nuôi.

Câu hỏi thường gặp
1. Bệnh viêm não tủy truyền nhiễm trên gà là gì?
Đây là một bệnh do virus AEV gây ra, ảnh hưởng chủ yếu đến gà con từ 1-21 ngày tuổi. Bệnh tác động trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương, gây ra hiện tượng run đầu, mất điều hòa vận động (ataxia), suy kiệt và có thể dẫn đến chết nhanh chóng.
2. Dấu hiệu nhận biết gà bị viêm não tủy truyền nhiễm là gì?
Gà mắc bệnh thường có biểu hiện mờ mắt, run đầu cổ, đi đứng loạng choạng, nằm nghiêng, ít vận động. Ở gà đẻ, có thể thấy giảm sản lượng trứng và tỷ lệ nở kém. Một số con sống sót có thể bị mù vì đục thủy tinh thể.
3. Bệnh viêm não tủy truyền nhiễm lây lan như thế nào?
Vi rút lây chủ yếu thông qua đường tiêu hóa, truyền ngang trong đàn. Ngoài ra còn có thể lây dọc từ gà mẹ sang trứng, đặc biệt nguy hiểm trong quá trình ấp nở và giai đoạn đầu đời của gà con.
4. Có cách nào điều trị bệnh AE ở gà không?
Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Khi phát hiện bệnh, cần loại thải gà bệnh, khử trùng chuồng trại và chăm sóc tốt đàn còn lại nhằm tăng cường sức đề kháng, hạn chế lây nhiễm.
5. Làm sao để phòng bệnh viêm não tủy truyền nhiễm hiệu quả?
Biện pháp phòng bệnh tốt nhất là tiêm vắc xin phòng bệnh AE định kỳ cho gà giống để truyền miễn dịch cho gà con, đồng thời vệ sinh chuồng trại sạch sẽ và quản lý mật độ nuôi phù hợp.

Xem thêm:
- Giải pháp với bệnh Newcastle trên gà
- Bệnh đầu đen trên gà: Nguyên nhân, triệu chứng và giải pháp phòng trị
- 5 lưu ý cho uống vắc xin phòng bệnh cho gia cầm hiệu quả