BỆNH VIÊM MŨI - KHÍ QUẢN GIA CẦM (ART) GIẢI PHÁP CHĂN NUÔI AN TOÀN - HIỆU QUẢ

Bệnh viêm mũi - khí quản ở gà và gà Tây gây sưng phù đầu, khó thở kèm theo tiếng rít (rale) trong khí quản, giảm đẻ mạnh, với nhiều trứng non, vỏ mềm, kích thước khác nhau và màu sắc trứng bị thay đổi. Bệnh trở thành mối nguy cơ gây nhiều thiệt hại cho ngành chăn nuôi gia cầm. Ở bài viết này, Fivevet sẽ phân tích ảnh hưởng của bệnh ART đến năng suất và tìm giải pháp chăn nuôi hiệu quả.

 
1. Nguyên nhân gây bệnh viêm mũi - khí quản gia cầm
Bệnh sưng phù đầu - ART (Avian rhino tracheitis) thực chất là bệnh viêm mũi - khí quản mới của đường hô hấp nhưng các biểu hiện và bệnh tích lại tập trung ở vùng đầu là chính, vì vậy có tên gọi là bệnh sưng phù đầu do APV. 

APV là tên viết tắt của một loại Avian Pneumovirus thuộc họ (Sulfamily) Pneumoviridae, chi Paramyxoviridae chia làm hai nhánh. Nhánh Pneumovirus gây bệnh hô hấp ở động vật có vú thường hình thành các thể hợp bào và nhánh Metapneumovirus gây bệnh hô hấp ở gà và gia cầm tên là Avian Metapneumovirus viết tắt là AMPV hay APV không hình thành các thể hợp bào.

Ở gà tây: APV gây viêm mũi - khí quản với tên thường dùng là Turkey Rhinotracheitis (TRT). Ở gà và các gia cầm khác, bệnh viêm mũi - khí quản do APV được gọi là Avian Rhinotracheitis (ART), thường bội nhiễm với vi khuẩn E. coli để hình thành hội chứng sưng phù đầu (swollen head syndrome - SHS).

Ở Việt Nam, các kết quả nghiên cứu của Lê Văn Năm và cs trong hai năm 2019 - 2020 về bệnh ART do APV. Bệnh xuất hiện ở gà mọi lứa tuổi và tỷ lệ mắc bệnh lên đến 100% số gà có mặt trong đàn. Tỷ lệ chết nếu không được điều trị là 77,7%, tỷ lệ đẻ giảm là 73%, năng suất thịt giảm 32%.

2. Dịch tễ cuả bệnh viêm mũi - khí quản gia cầm
- Mặc dù bệnh lây lan rất nhanh, nhưng chủ yếu lây qua tiếp xúc trực tiếp, qua hô hấp hoặc qua đường miệng (ăn, uống). 
- Bệnh xảy ra ở mọi lứa tuổi, chưa có bằng chứng truyền dọc từ mẹ sang con. Bệnh không mang tính mùa vụ mà phụ thuộc và điều kiện vệ sinh, kỹ thuật chăm sóc và đặc biệt là tiểu khí hậu chuồng nuôi.

3. Triệu chứng bệnh viêm mũi – khí quản gia cầm
Thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào chủng APV, từ 1 - 14 ngày nhưng cũng có đàn mắc sau 21 ngày lây nhiễm.

3.1. Thể cấp tính 
Gà tây là mẫn cảm nhất, sau đấy là gà và gà nuôi công nghiệp.

*Đối với gà đang phát triển
Hắt hơi, sổ mũi, lắc đầu, vẩy mỏ. Ngứa mắt nên gà hay lấy chân gãi lên mí mắt. Chảy nước mắt, nước mũi và có bọt khí trong nước mắt, nước mũi là giai đoạn đầu bệnh. Gà run đầu, mệt mỏi, giảm ăn.

Bệnh lây lan nhanh sang những gà khác và nặng dần lên với các biểu hiện:
Thở nhanh, thở khó kèm theo tiếng ran rít sâu trong khí quản nghe rất rõ. Gà ngạt thở nếu dịch tiết trong khí quản bị casein hóa và không thoát được ra ngoài. 

Mặt gà bắt đầu sưng, mí mắt viêm sưng mọng, mắt híp lại. Kết mạc mắt bị viêm hoại tử dính và viêm tạo bọt. Đây là dấu hiệu đặc trưng của sưng phù đầu do APV. Viêm kết mạc nếu không điều trị kịp thời, quá trình viêm ăn sâu vào con ngươi gây mù mắt. Lúc đầu thấy một bên mắt, sau đó thấy cả hai bên bị viêm, sưng, thối và mù cả hai mắt, làm gà không ăn được nên chết nhiều.

*Đối với gà đẻ
Có triệu chứng giống như trên gà đang phát triển nhưng kèm theo các dấu hiệu giảm đẻ,
trứng có kích thước khác nhau, vỏ mềm, trứng non và dị dạng. Với đàn gà đẻ trứng giống, giảm tỷ lệ trứng đạt tiêu chuẩn ấp, giảm tỷ lệ phôi, tăng tỷ lệ chết phôi, giảm tỷ lệ nở,…

Trong thực tế khi đàn gà bị bệnh ART do APV thường bội nhiễm các vi khuẩn khác như E. coli tạo hội chứng phù đầu gà (SHS), với Mycoplasma tạo nên hen, sưng phù đầu, với ORT tạo thành viêm mũi - khí quản phổi và sưng phù đầu, với IC gây nhiều khó khăn trong phân biệt bệnh. Trường hợp ngược, ART là bệnh kế phát sau khi gà mắc một trong các bệnh sau CRD, IB, ILT, IC, ORT,… khi đó triệu chứng lâm sàng, bệnh tích phong phú hơn, rất khó phân biệt bệnh khởi phát và kế phát.

3.2. Thể dưới cấp tính
Là thể bệnh do các chủng APV độc lực trung bình và thường xuất hiện trong các trang trại an toàn sinh học tốt hoặc chuyển từ thể cấp tính sang.
Biểu hiện nhẹ hơn so với thể cấp tính, tuy nhiên dễ bội nhiễm với các vi khuẩn cơ hội như E. coli, Haemophilus, Mycoplasma, ORT,… hơn thể cấp.

3.3. Thể mãn tính hoặc mang trùng
Do gà mắc thể cấp và dưới cấp không được điều trị sớm và dứt điểm, căn nguyên APV nằm trong cơ thể gà một thời gian dài đến khi gặp yếu tố stress gây hại, sức khỏe gia cầm giảm sút thì bệnh lại tái phát. Bệnh diễn ra chậm, tỷ lệ mắc thấp nên nhiều khi không phát hiện ra dẫn tới điều trị sai, làm cho bệnh trầm trọng hơn.

Các triệu chứng chủ yếu gồm: ngứa mắt, chảy nước mắt, nước mũi nhưng nước mắt, nước mũi lẫn bọt, mí mắt sưng mọng, mù mắt, gà khó thở kèm theo tiếng rít, ran trong khí quản, hay lắc đầu khạc đờm,… Ở gà đẻ, thêm biểu hiện giảm đẻ từ từ,…

4. Bệnh tích bệnh viêm mũi - khí quản gia cầm
Bệnh tích bệnh của ART do APV gây ra tập trung chủ yếu ở vùng đầu, các cơ quan hệ hô hấp và hệ sinh sản không phụ thuộc vào thể bệnh mà phụ thuộc vào giai đoạn phát triển của bệnh gồm những biến đổi sau:

Một hoặc hai bên đầu bị phù nề, gà chảy nhiều nước mắt, nước mũi. Nước mắt và nước mũi luôn lẫn bọt khí là triệu chứng đầu tiên. Mí mắt bị viêm sưng to, mắt lèm nhèm, hai mí dính lại, con ngươi lồi lên, mắt nhắm, híp căng phồng. Vạch mở hai mí mắt thấy rõ viêm kết mạc tạo bọt đang trong quá trình thối, gây mù mắt ở các giai đoạn khác nhau.
 

Lột da vùng má, đầu, gáy cổ thấy rõ viêm tiết dịch nhầy vàng đặc, tạo thành một lớp mô - tổ chức khác dày màu vàng nằm sát ngay dưới da. Đây là bệnh tích đặc trưng thứ hai của ART do APV.

Viêm nhầy xuất huyết khí quản là bệnh tích đặc trưng thứ 3: nhầy mũi do APV nhanh chóng bị fibrin hóa và casein hóa thành các mảng màu vàng nâu hoặc vàng trắng đỏ lẫn bọt khí, bám rải rác trong lòng khí quản khác với IB, ILT, ORT.
Phổi bị viêm nhầy tiết dịch, chứa nhiều nước thẩm xuất màu nâu vàng nên phổi bị phù nề, khi cắt đôi hoặc cắt ba lá phổi rồi cho vào nước thì thấy phổi chìm.

Buồng trứng bị viêm, xuất huyết, hoại tử có nhiều trứng non bị thoái hóa teo, thối hoặc bị biến dạng. Ống dẫn trứng mỏng, ngắn lại và bị viêm, thoái hóa, hoại tử. Một số trường hợp thấy ống dẫn trứng tăng sinh, dày lên, rắn chắc hơn bình thường và ngắn hơn bình thường. Trong ống dẫn trứng có nhiều trứng bị tồn đọng do gà không đẻ được. Vì vậy gà đẻ giảm, nhiều trứng vỏ mềm, kích thước khác nhau, màu sắc nhợt nhạt khác hẳn trứng bình thường.
   
5. Chẩn đoán bệnh viêm mũi - khí quản gia cầm
- Chẩn đoán phân biệt với IC, ORT, ILT, IB, Newcatle, AI, CRD, CCRD, E. coli,…
- Nếu nghi ngờ đàn gà mắc bệnh, hãy liên hệ ngay Trung tâm Chẩn đoán Xét nghiệm và Kiểm nghiệm Thú y Trung Ương 5 (FiveLab) theo số hotline 0822 120 555 để được tư vấn hỗ trợ kịp thời.

6. Phòng bệnh bệnh viêm mũi - khí quản gia cầm
6.1. Kiểm soát an toàn sinh học
- Thực hiện các biện pháp an toàn sinh học trong chăn nuôi đảm bảo môi trường của chuồng nuôi luôn khô ráo, thông thoáng, sạch sẽ.
- Sử dụng một trong các thuốc sát trùng Five-BGF, Five-B.K.G, Five-Perkon 3S,… sử dụng phun định kỳ 1 lần/tuần. 

6.2. Phòng bệnh 
- Định kỳ bằng vắc xin với các bệnh trên gà Five-Gumboro, Five-AI (H5N1, H5N6), Five-AI (H9N2), Five-Newcastle (G7), Five-Fowl Pox, Five-ND.IB.EDS,… Đặc biệt với bệnh ART: chủng ngừa vắc xin APV cho gà thịt lúc 2 - 3 tuần tuổi. Với gà đẻ trứng cần nhắc lại vắc xin lúc 56 ngày tuổi và 15 - 16 tuần tuổi trước khi gà lên đẻ.

7. Điều trị bệnh viêm mũi - khí quản gia cầm
* Bước 1: Nhỏ nhắc lại vắc xin APV
* Bước 2: Sử dụng thuốc để điều trị triệu chứng và các bệnh nhiễm trùng kế phát. Dùng một trong các thuốc sau: Five-Amoxcin super, TW5-Amox.600, TW5-Doxy.500, Five-Tylvasin, Five-Doflo, Five-Doxyl 750, Five-Tilmo Super Oral,... Liều lượng và liệu trình theo hướng dẫn trên bao bì sản phẩm.
 
* Bước 3: Tăng sức đề kháng cho gà bằng một trong các thuốc sau:
- Bổ trợ: Five-Long Đờm hoặc Five-Bromhexin, Five-Extra Oil, Five-Chymosin oral,…
- Giải độc gan, thận: Five-Bogama, Five-Giải độc gan, Five-Orgamin, Five-Phosric,…
 
- Nâng cao sức đề kháng: Beta-Glucan.C, Five-Masol, Five-Multivit, B.comlex-K&C, Five-Vitamin C, Five-Aminovit super,… liều lượng, liệu trình theo hướng dẫn.
 
Kết hợp chăm sóc nuôi dưỡng, vệ sinh chuồng trại, tạo thông thoáng tốt cho đàn gà bệnh.
Xem thêm:
- Cảnh báo bệnh viêm ruột hoại tử trên gà – kẻ thù nguy hiểm gây thiệt hại lớn
- Bệnh leuco/sarcoma trên gà: hiểu rõ để bảo vệ đàn gà khỏe mạnh (leukosis/sarcoma group-l/s)
- Phòng và điều trị bệnh viêm đường hô hấp mãn tính ở gia cầm như thế nào? (chronical respiratory disease-crd)