Bệnh tiêu chảy cấp (PED) nguy hiểm trên lợn, gây chết nhanh ở lợn con và thiệt hại nặng cho người chăn nuôi. Bài viết từ
Fivevet phân tích cơ chế đáp ứng miễn dịch của lợn với PED, đồng thời chỉ ra những yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả sau tiêm vắc xin, giúp người nuôi hiểu rõ và có giải pháp phòng bệnh tối ưu.
Bệnh tiêu chảy cấp ở lợn (PED)
1. Tổng quan về bệnh và vi rút gây bệnh tiêu chảy cấp ở lợn
Bệnh tiêu chảy cấp ở lợn (PED) là một bệnh truyền nhiễm đường ruột, có khả năng lây lan nhanh và gây tỷ lệ chết cao, đặc biệt ở lợn con sơ sinh. Nguyên nhân gây bệnh là PEDV (Porcine Epidemic Diarrhea Virus), thuộc chi Alphacoronavirus, họ Coronaviridae.
Khi mắc bệnh, lợn thường có các triệu chứng rõ rệt như:
- Tiêu chảy nước nhiều, kéo dài
- Nôn mửa, bỏ ăn, gầy sút nhanh
- Mất nước, suy nhược cơ thể
Ở lợn con dưới 7 ngày tuổi, tỷ lệ chết có thể lên đến 100%. Ngược lại, lợn trưởng thành thường ít biểu hiện bệnh rõ ràng, nhưng có thể mang mầm bệnh và làm lây lan vi rút cho cả đàn.
Dịch bệnh PED đã bùng phát rộng khắp ở châu Âu trong những năm 1970 và 1980. Đến năm 2010, một chủng PEDV độc lực cao hơn xuất hiện tại Trung Quốc, gây thiệt hại nặng nề và nhanh chóng lan rộng sang nhiều quốc gia khác như Mỹ, Nhật Bản, Canada, Mexico.
Tại Việt Nam, dịch PED được ghi nhận lần đầu tiên vào năm 2008. Kết quả phân tích cho thấy PEDV ở nước ta tồn tại cả hai genogroup 1 (G1) và 2 (G2), trong đó nhóm G2 chiếm ưu thế.
2. Cơ chế gây bệnh tiêu chảy cấp ở lợn
PEDV xâm nhập vào cơ thể lợn qua đường miệng và đi đến ruột non. Tại đây, vi rút nhân lên rất nhanh trong các tế bào biểu mô của nhung mao ruột. Quá trình nhân lên này làm cho tế bào ruột bị phá hủy hàng loạt, khiến nhung mao ruột bị teo và ngắn lại.
Sự phá hủy hàng loạt các tế bào biểu mô nhung mao ruột gây ra hậu quả nghiêm trọng về mặt sinh lý.
- Giảm khả năng tiêu hóa thức ăn, đặc biệt là sữa ở lợn con, do enzyme tiêu hóa hoạt động kém.
- Giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng và nước, khiến cơ thể mất nước, rối loạn điện giải.
- Lợn con dễ bị kiệt sức và chết nhanh chóng.
Ngoài ra, khi hàng rào bảo vệ ruột bị phá vỡ, các vi khuẩn đường ruột vốn vô hại có thể xâm nhập vào máu và gây nhiễm trùng kế phát. Điều này giải thích tại sao, trong việc điều trị PEDV thường cần kết hợp với kháng sinh để kiểm soát các nhiễm trùng phụ, mặc dù kháng sinh không có tác dụng với vi rút.
Cơ chế gây bệnh PED
3. Đáp ứng miễn dịch chống bệnh tiêu chảy cấp ở lợn
a. Miễn dịch bẩm sinh – tuyến phòng thủ đầu tiên
Hệ miễn dịch bẩm sinh là hàng rào bảo vệ đầu tiên của cơ thể chống lại mầm bệnh. Thành phần của nó gồm:
- Rào cản vật lý: da, niêm mạc.
- Tế bào miễn dịch: đại thực bào, tế bào NK có khả năng tiêu diệt mầm bệnh.
- Yếu tố dịch thể: interferon (IFN), hệ thống bổ thể.
Phản ứng này diễn ra chỉ trong vài phút đến vài giờ sau khi vi rút xâm nhập, nhằm hạn chế sự nhân lên ban đầu. Tuy nhiên, các chủng PEDV đã tiến hóa để vượt qua cơ chế này. Nhiều protein của PEDV (E, M, N, nsp1, nsp3, nsp5, nsp8, nsp14, nsp15, nsp16) có khả năng ức chế tín hiệu interferon (IFN) của vật chủ. Nhờ đó, vi rút nhân lên thuận lợi ngay từ giai đoạn đầu, đặc biệt ở lợn con hệ miễn dịch bẩm sinh chưa hoàn thiện, rất dễ bị tổn thương.
Điều này cho thấy việc tăng cường hoặc khôi phục tín hiệu IFN có thể là hướng nghiên cứu quan trọng để kiểm soát bệnh PED trong tương lai.
b. Miễn dịch dịch thể – bảo vệ đặc hiệu và lâu dài
Hệ miễn dịch dịch thể tạo ra kháng thể đặc hiệu chống PEDV, do tế bào lympho B sản xuất.
- Kháng thể IgG: xuất hiện sau 7–10 ngày, đạt đỉnh sau 2–4 tuần, tồn tại nhiều tháng. IgG có trong máu và sữa, giúp bảo vệ toàn thân, truyền từ mẹ sang con.
- Kháng thể IgA: tập trung ở niêm mạc ruột non. IgA tiết (sIgA) trong sữa đầu có khả năng trung hòa vi rút ngay trong đường tiêu hóa, bảo vệ lợn con khỏi tiêu chảy nặng.
Lợn con không có kháng thể mẹ truyền sẽ cực kỳ nhạy cảm với vi rút PEDV. Vì vậy, tiêm phòng cho lợn nái mang thai là biện pháp quan trọng, giúp tạo nhiều IgG và IgA trong sữa đầu để bảo vệ đàn con.
c. Miễn dịch qua trung gian tế bào – vai trò của lympho T
Bên cạnh miễn dịch dịch thể, miễn dịch qua trung gian tế bào cũng đóng vai trò rất quan trọng trong việc chống lại PEDV. Cơ chế này được điều hòa bởi tế bào lympho T, bao gồm:
- Tế bào T hỗ trợ (CD4+): kích thích cơ thể sản xuất kháng thể đặc hiệu chống lại PEDV.
- Tế bào T gây độc (CD8+): trực tiếp nhận diện và tiêu diệt những tế bào đã bị nhiễm vi rút.
- Tế bào T ghi nhớ: lưu giữ thông tin về mầm bệnh đã gặp, giúp hệ miễn dịch phản ứng nhanh hơn và hiệu quả hơn khi tái nhiễm.
Một số nghiên cứu gần đây cho thấy PEDV có thể xâm nhập và thiết lập trạng thái “nhiễm trùng tiềm ẩn” trong tế bào T CD4+. Sau đó, chính các tế bào T này lại trở thành “người vận chuyển”, đưa vi rút đến các tế bào biểu mô ruột non để tiếp tục nhân lên.
Điều này cho thấy PEDV có thể lợi dụng hệ miễn dịch của vật chủ để tồn tại lâu dài trong đàn, thậm chí gây ra các đợt bùng phát tái diễn ngay cả khi đàn lợn đã có miễn dịch dịch thể.
Vì vậy, chỉ dựa vào kháng thể trung hòa là chưa đủ để loại bỏ PEDV hoàn toàn. Các chiến lược vắc xin phòng bệnh PED trong tương lai cần không chỉ tạo kháng thể, mà còn phải kích thích mạnh đáp ứng tế bào T gây độc, nhằm tiêu diệt các tế bào nhiễm tiềm ẩn và ngăn chặn vi rút tái phát trong đàn.
4. Những yếu tố ảnh hưởng đến miễn dịch sau tiêm phòng vắc xin PED
Những yếu tố ảnh hưởng đến miễn dịch sau tiêm phòng vắc xin PED
Hiệu quả của vắc xin phòng bệnh tiêu chảy cấp ở lợn (PED) phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau. Dưới đây là những yếu tố quan trọng nhất:
- Tuổi và di truyền: Lợn con sơ sinh (0–5 ngày tuổi) cực kỳ dễ tổn thương vì chưa có miễn dịch bẩm sinh. Tỷ lệ chết có thể lên tới 100%. Trong khi đó, lợn trưởng thành có sức đề kháng tốt hơn và ít bị chết khi mắc bệnh.
- Sức khỏe tổng thể: Những con lợn yếu, còi cọc hoặc đang mắc bệnh khác thường có đáp ứng miễn dịch kém sau khi tiêm phòng. Điều này làm giảm hiệu quả bảo hộ của vắc xin PED.
- Nhiễm đồng thời: Nếu đàn lợn đồng thời nhiễm các vi rút gây suy giảm miễn dịch (như PRRSV – hội chứng rối loạn sinh sản và hô hấp ở lợn), quá trình tạo miễn dịch sẽ bị cản trở. Điều này không chỉ làm giảm tác dụng của vắc xin mà còn khiến bệnh PED diễn biến nặng hơn.
- Điều kiện chăn nuôi và quản lý trại: Chuồng trại vệ sinh kém, mật độ nuôi quá cao, dinh dưỡng thiếu, hoặc lợn bị stress sẽ làm hệ miễn dịch suy giảm. Khi đó, hiệu quả phòng bệnh bằng vắc xin cũng giảm đi đáng kể.
- Đa dạng di truyền của PEDV: Sự khác biệt về gen ở protein S giữa các chủng vi rút (genogroup G1 vs. G2) làm giảm hiệu quả bảo hộ chéo của vắc xin, khi chủng lưu hành không phù hợp với chủng trong vắc xin.
Câu hỏi thường gặp:
1. Bệnh tiêu chảy cấp ở lợn (PED) là gì?
Bệnh tiêu chảy cấp ở lợn (PED) là bệnh truyền nhiễm đường ruột do PEDV gây ra, lây lan nhanh và đặc biệt nguy hiểm với lợn con sơ sinh.
2. Bệnh tiêu chảy cấp ở lợn (PED) gây triệu chứng gì ở lợn?
Lợn mắc bệnh thường tiêu chảy dữ dội, phân toàn nước, nôn mửa, bỏ ăn, nhanh chóng sụt cân và mất nước. Lợn con dưới 7 ngày tuổi có thể chết 90–100%.
3. Vì sao PEDV nguy hiểm hơn ở lợn con sơ sinh?
Do lợn con chưa có miễn dịch hoàn thiện, đặc biệt nếu không được nhận kháng thể IgA, IgG từ sữa đầu của lợn mẹ, nên rất dễ tử vong.
4. Bệnh tiêu chảy cấp ở lợn (PED) lây lan như thế nào trong đàn lợn?
PEDV lây chủ yếu qua đường phân – miệng. Lợn trưởng thành có thể nhiễm nhưng không biểu hiện rõ triệu chứng, trở thành vật mang mầm bệnh, duy trì nguồn lây cho cả đàn.
5. Làm thế nào để phòng bệnh tiêu chảy cấp ở lợn (PED) hiệu quả?
Áp dụng an toàn sinh học, vệ sinh chuồng trại, khử trùng định kỳ, quản lý phân – nước thải, cách ly đàn mới nhập, và tiêm phòng vắc xin cho lợn nái để bảo vệ lợn con.
Xem thêm:
024 3376 6868 
info@fivevet.vn 
Đăng nhập 
VN
ENG
