Mùa đông là thời điểm vật nuôi phải đối mặt với stress nhiệt độ lạnh nghiêm trọng, dẫn đến tiêu hao năng lượng lớn để duy trì thân nhiệt và làm suy giảm nhanh chóng hệ thống miễn dịch. Điều này tạo tiền đề cho sự gia tăng tỷ lệ mắc các bệnh lý đường hô hấp cấp tính (như viêm phổi, cảm lạnh,...), gây tổn thất kinh tế đáng kể. Trong quản lý chăn nuôi, việc lạm dụng kháng sinh đã thúc đẩy hiện tượng kháng kháng sinh, đe dọa đến an toàn thực phẩm và đi ngược lại mục tiêu chăn nuôi bền vững hiện đại. Do đó, việc tìm kiếm một giải pháp tự nhiên và hiệu quả là yêu cầu kỹ thuật cấp thiết.
Trong bối cảnh ngành chăn nuôi cần hạn chế kháng sinh, tinh dầu (Essential Oils - EOs) nổi lên như một giải pháp kỹ thuật xanh tiềm năng. EOs là hợp chất hữu cơ thơm dễ bay hơi, được chiết xuất từ thực vật, chứa các hoạt chất sinh học cô đặc (như terpenoids, phenylpropanoids). Tùy thuộc vào thành phần hóa học, EOs được phân loại theo đông y như tính ôn (ấm – gừng), tính nhiệt (nóng - quế, đinh hương), hay tính lương (mát - bạc hà). Sự đa dạng về đặc tính dược lý này tạo cơ sở khoa học để ứng dụng tinh dầu một cách chuyên biệt trong điều trị và phòng ngừa cho vật nuôi.
Tinh dầu - Giải pháp bảo vệ hô hấp và làm ấm cơ thể
Những tác dụng của tinh dầu khiến nó trở thành công cụ đắc lực bảo vệ vật nuôi vượt qua mùa lạnh. Cơ chế tác động tập trung vào hai khía cạnh chính: hỗ trợ toàn diện hệ hô hấp thông qua khả năng kháng khuẩn, kháng vi rút và long đờm; và khả năng làm ấm cơ thể nhờ các tinh dầu có tính ấm/nhiệt, giúp kích thích tuần hoàn máu và quá trình trao đổi chất để duy trì thân nhiệt nội tại.
Trong bài viết này, hãy cùng tìm hiểu những ứng dụng nổi bật của tinh dầu trong lĩnh vực chăn nuôi - thú y, cũng như khám phá các dòng sản phẩm tinh dầu chuyên dụng do Fivevet nghiên cứu và phát triển.
1. Công dụng làm ấm cơ thể
Theo y học cổ truyền, các tinh dầu như quế, đinh hương, gừng, cỏ xạ hương đều có vị cay và tính ấm/nóng. Chúng được sử dụng để ôn trung (làm ấm tỳ vị và các tạng phủ trung tiêu) và tán hàn (trừ khí lạnh, gió lạnh xâm nhập cơ thể). Quế có tính đại nhiệt (rất nóng), quy vào kinh thận và tâm, được dùng để trợ dương, ôn thông kinh mạch, làm ấm và kích thích toàn diện. Gừng có tác dụng hồi dương thông mạch (phục hồi tuần hoàn) và làm ấm tỳ vị. Ngoài ra, theo các nghiên cứu: tinh dầu đinh hương được báo cáo là có tác dụng tăng cường lưu thông máu và tăng nhiệt độ cơ thể
Hình 1. Tinh dầu làm ấm cơ thể
Các tinh dầu như sả và bạch đàn có tác dụng khu phong (trừ gió) và tuyên phế (làm thông phổi). Chúng giúp vật nuôi đẩy lùi các triệu chứng cảm lạnh, tạo điều kiện cho cơ thể ấm lại tự nhiên.
Bạc hà mặc dù có tính mát, nhưng lại được dùng để sơ phong, tuyên tán (phân tán gió lạnh ra khỏi bề mặt cơ thể). Quá trình này giúp vật nuôi ra mồ hôi nhẹ để giải cảm và sau đó cảm thấy ấm hơn.
2. Công dụng của tinh dầu đối với hệ hô hấp
a. Kháng viêm, giảm ho, giảm đờm
Cơ chế chống viêm của tinh dầu được thực hiện thông qua sự can thiệp vào các con đường sinh học quan trọng trong phản ứng viêm. Các nghiên cứu cho thấy các thành phần của tinh dầu (Thymol, Carvacrol, Eucalyptol, Terpinen-4-ol,...) ức chế sản xuất các chất trung gian gây viêm như Prostaglandin và Leukotrien; các cytokine gây viêm như TNF-α, IL-1β, IL-6; đồng thời tăng cường cytokine chống viêm như IL-10. Những cơ chế này giúp tinh dầu không chỉ giảm viêm hiệu quả mà còn có tiềm năng ứng dụng như một liệu pháp tự nhiên an toàn thay thế các thuốc kháng viêm tổng hợp.
Hình 2. Hoạt tính kháng viêm của các tinh dầu thực vật
Qua nhiều mô hình viêm in vivo (trên động vật), tinh dầu khuynh diệp (thành phần chính là Eucalyptol) ở liều 500mg/kg đã cho thấy tác dụng chống viêm gần như tương đương với Flurbiprofen (FB) - một loại thuốc chống viêm không steroid (NSAID) – ở liều 10mg/kg.
Trong thử nghiệm viêm màng phổi do Carrageenan ở chuột, tinh dầu cỏ xạ hương (TEO) với hai thành phần chính của nó là Carvacrol (CVL) và Thymol đều cho thấy khả năng ức chế phản ứng phù nề viêm một cách đáng kể.
- TEO liều 750mg/kg làm giảm thể tích dịch viêm màng phổi và giảm số lượng bạch cầu di chuyển.
- CVL liều 400 mg/kg giảm thể tích dịch viêm tới 47,3%.
- Thymol liều 400 mg/kg giảm thể tích dịch viêm tới 34,2%.
Bằng cách giảm phản ứng viêm tại đường hô hấp, các triệu chứng kích thích gây ho và sản xuất đờm cũng được giảm bớt.
b. Long đờm, thông thoáng đường thở
Nhờ đặc tính dễ bay hơi của tinh dầu, chúng có thể dễ dàng đi đến cả phần trên và phần dưới của đường hô hấp thông qua đường hít/xông. Sự tiếp cận trực tiếp này cho phép tinh dầu tác động ngay lập tức lên tế bào biểu mô lót đường thở.
Hình 3. Công dụng của tinh dầu đối với hệ hô hấp
Cơ chế long đờm và giảm ho, liên quan mật thiết đến sự tương tác của chúng với các kênh ion Transient Receptor Potential (TRP). Kênh TRP đóng vai trò quan trọng trong điều chỉnh tiết chất nhầy và phản xạ ho trong các bệnh hô hấp. Các hoạt chất tinh dầu như Menthol và 1,8-cineole hoạt động như chất chủ vận của kênh TRPM8 - giúp điều chỉnh sự tiết chất nhầy và giảm ho và đối kháng TRPV1 – một thụ thể có khả năng gây ra phản xạ ho quá mẫn. Việc điều biến chọn lọc các kênh TRP này giúp kiểm soát hiệu quả các đặc điểm chính của bệnh hô hấp, từ đó hỗ trợ làm lỏng dịch nhầy, long đờm và đạt được hiệu quả thông thoáng đường thở cho vật nuôi.
c. Kháng khuẩn
Các nghiên cứu cho thấy các thành phần hoạt tính trong tinh dầu (EOs) bám vào bề mặt tế bào vi khuẩn và xâm nhập vào lớp màng phospholipid, làm gián đoạn cấu trúc màng tế bào. Sự tích tụ này gây ảnh hưởng đến chuyển hóa tế bào, làm mất các thành phần quan trọng như protein, đường khử, ATP và DNA do thay đổi tính thấm của màng, từ đó ức chế quá trình tạo năng lượng và gây ra sự phân hủy tế bào. Đây là cơ chế chính tạo ra tác dụng kháng khuẩn của tinh dầu.
Hình 4. Cơ chế kháng khuẩn của tinh dầu (EOs)
Nghiên cứu cho thấy tinh dầu cỏ xạ hương nồng độ 0,025% có khả năng ức chế hiệu quả các vi khuẩn gây bệnh đường hô hấp ở bò như Mannheimia haemolytica, Pasteurella multocida và Histophilus somni; ức chế sự sao chép của BVDV-1 (S Amat và cộng sự, 2019). Từ đó mở ra tiềm năng sử dụng qua đường mũi để giảm thiểu tác nhân gây bệnh hô hấp ở bò.
Tinh dầu vỏ quế và cỏ xạ hương cũng có hiệu quả kháng khuẩn đối với các vi khuẩn gây bệnh đường hô hấp ở lợn như Streptococcus suis, Actinobacillus pleuropneumoniae, Actinobacillus suis, Haemophilus parasuis và Pasteurella multocida.
d. Kháng vi rút
Cho đến nay, nhiều loài thảo mộc đã được xác định có đặc tính kháng vi rút tiềm năng, với các hợp chất như flavonoid, terpenoid, polyphenol, coumarin, alkaloid, thiophen, cùng nhiều chất khác. Oregano và các thành phần phenolic của nó còn thể hiện hoạt tính kháng vi rút, bao gồm cả vi rút cúm.
Eugenol (có trong tinh dầu đinh hương, tinh dầu, quế) được chứng minh là có khả năng ức chế vi rút cúm A (IAV) thông qua ngăn chặn sự phân ly của phức hợp dị dimer Beclin1-Bcl2 và tự thực bào, từ đó làm suy giảm sự nhân lên của IAV (Dai và cộng sự, 2013).
Hình 5. Tác dụng chống vi rút của eugenol thông qua con đường truyền tín hiệu tự thực
e. Tăng cường miễn dịch
Các nghiên cứu chỉ ra rằng tinh dầu có tác dụng điều hòa miễn dịch, giảm các cytokine viêm như IL-1, IL-6, TNFα và NO; kích thích sản xuất các cytokine chống viêm như IL-5, IL-13. Tinh dầu còn tác động đến các con đường NFκB và p38 MAPK, giúp cải thiện khả năng thực bào của đại thực bào và tế bào đơn nhân, cũng như hỗ trợ tăng cường khả năng tiêu diệt vi khuẩn và phục hồi hệ miễn dịch ở động vật suy giảm miễn dịch. (Georg Sandner, 2020).
Hình 6. Hệ thống miễn dịch bẩm sinh và đặc hiệu ở động vật có vú và tác dụng điều hòa của tinh dầu Eucalyptus, tràm trà, đinh hương, oải hương
3. Sản phẩm tinh dầu cho mùa đông
Sản phẩm kết hợp tinh dầu bạc hà, quế, đinh hương và các acid hữu cơ giúp ức chế, tiêu diệt vi khuẩn có hại; tăng cường miễn dịch, kháng vi rút, khi thay đổi thời tiết.
Sản phẩm là hỗn hợp các tinh dầu bao gồm Eucalyptol, Thymol, Menthol, đinh hương, tỏi và gừng. Công thức này mang lại tác động kép: làm ấm cơ thể và hỗ trợ toàn diện hệ hô hấp cho gia súc, gia cầm. Các hoạt chất giúp long đờm, giảm ho, giảm khó thở, đồng thời tăng cường kháng khuẩn, kháng virus và miễn dịch đường hô hấp.
c. Five-Bromhexin thảo dược
Sản phẩm chứa Bromhexin kết hợp cùng với Menthol từ tinh dầu bạc hà và Eucalyptol từ tinh dầu bạch đàn,… có tác dụng làm dịu cơn ho, giảm khó thở, giảm viêm đường hô hấp, hỗ trợ kháng khuẩn, kháng vi rút.
Tinh dầu gừng giúp tăng khả năng làm ấm cơ thể, làm tan chất nhầy và đào thải chất nhầy ra khỏi cơ thể, từ đó giúp phòng chống hiệu quả bệnh hô hấp, tăng cường miễn dịch, nâng cao sức đề kháng với bệnh hô hấp, tiêu hóa.
Các sản phẩm tinh dầu của Fivevet
Câu hỏi thường gặp:
1. Vì sao vật nuôi dễ mắc bệnh hô hấp vào mùa đông?
Vào mùa đông, vật nuôi bị stress lạnh, tiêu hao nhiều năng lượng để giữ ấm nên sức đề kháng giảm mạnh. Điều này tạo điều kiện cho vi khuẩn, vi rút hô hấp phát triển, làm tăng nguy cơ viêm phổi, cảm lạnh, ho, khó thở.
2. Tinh dầu giúp bảo vệ đường hô hấp vật nuôi như thế nào?
Tinh dầu chứa các hoạt chất sinh học như Thymol, Carvacrol, Eucalyptol,… có khả năng kháng viêm, long đờm, giảm ho, kháng khuẩn và kháng vi rút. Nhờ đi sâu vào biểu mô đường thở, tinh dầu giúp thông thoáng phổi và giảm triệu chứng nhanh.
3. Dùng tinh dầu cho vật nuôi có an toàn không?
Tinh dầu tự nhiên an toàn khi dùng đúng liều và đúng cách. Các sản phẩm của Fivevet được chuẩn hóa hàm lượng, đảm bảo phù hợp cho gia súc - gia cầm và không gây tồn dư.
4. Tinh dầu có tác dụng kháng khuẩn như thế nào?
Tinh dầu phá vỡ cấu trúc màng tế bào vi khuẩn, làm rò rỉ protein, ATP, DNA khiến vi khuẩn mất năng lực sống. Một số tinh dầu còn ức chế vi khuẩn gây bệnh hô hấp ở bò và lợn như Pasteurella, Streptococcus, APP, H. parasuis,…
5. Tinh dầu có thể thay thế hoàn toàn kháng sinh không?
Tinh dầu không nhằm thay thế hoàn toàn kháng sinh, nhưng có thể giảm phụ thuộc vào kháng sinh nhờ tác dụng kháng khuẩn, kháng virus và chống viêm tự nhiên. Đây là giải pháp phù hợp trong xu hướng chăn nuôi hạn chế kháng sinh.
024 3376 6868 
info@fivevet.vn 
Đăng nhập 
VN
ENG
