pH máu là yếu tố then chốt giúp duy trì cân bằng nội môi và đảm bảo hoạt động sinh lý bình thường ở động vật. Khi xảy ra mất nước hoặc rối loạn điện giải - đặc biệt trong các tình huống như tiêu chảy, nôn mửa, sốt cao hoặc stress kéo dài - pH máu dễ dàng bị biến đổi, dẫn đến hàng loạt rối loạn về chuyển hóa, tuần hoàn và thần kinh.
Vậy pH máu là gì, cơ chế điều hòa ra sao và điều gì sẽ xảy ra khi mất cân bằng acid-base? Trong bài viết này,
Fivevet sẽ cùng bạn tìm hiểu chi tiết về vai trò của pH máu cũng như phân tích tác động của mất nước và rối loạn điện giải đến hệ thống sinh lý của động vật, từ đó đề xuất một số biện pháp xử lý hiệu quả trong chăn nuôi và điều trị thú y.
Ảnh hưởng của mất nước và điện giải đến pH máu ở động vật
I. Tổng quan về pH máu và cân bằng pH máu
1. Khái niệm
pH máu là chỉ số phản ánh nồng độ ion H⁺ trong huyết tương. Đây là một trong những yếu tố được điều chỉnh chặt chẽ nhất trong sinh lí cơ thể động vật và luôn được duy trì ổn định trong một khoảng rất hẹp. Ở động vật hằng nhiệt, pH máu thường hơi kiềm (> 7,0). Tuy nhiên, giá trị pH sinh lý cụ thể có thể dao động nhẹ giữa các loài tùy theo đặc điểm sinh học và môi trường sống.
Khoảng pH sinh lí bình thường ở một số loài vật nuôi
2. Vai trò của pH máu đối với cơ thể động vật
Duy trì pH máu trong khoảng giới hạn rất quan trọng trong quá trình sống của động vật, bao gồm:
- Cung cấp oxy đến các mô: pH ảnh hưởng đến ái lực của Hemoglobin với oxy, pH kiềm làm tăng ái lực với oxy - hemoglobin sẽ giữ oxy chặt hơn và ngược lại.
- Duy trì cấu trúc đúng của Protein: Protein hoạt động đúng chức năng cần có cấu trúc không gian chính xác - điều này bị ảnh hưởng bởi pH. Khi pH nằm ngoài khoảng bình thường, các điện tích trên Protein thay đổi khiến Protein bị biến dạng (biến tính Protein).
- Duy trì các phản ứng sinh hóa: pH để duy trì phản ứng bình thường và giữ chúng ở trạng thái cân bằng.
3. Cơ chế cân bằng pH máu
pH máu có thể dao động nhẹ do quá trình trao đổi chất, nên cơ thể luôn phải điều hòa để giữ pH ổn định. Ba cơ chế chính tham gia vào quá trình này gồm: hệ đệm, hô hấp và thận.
3.1. Các hệ đệm
Hệ thống đệm là cơ chế bảo vệ đầu tiên giúp cơ thể ổn định pH máu, có mặt ở tất cả các dịch trong cơ thể. Mỗi hệ đệm gồm hai phần: acid yếu và muối kiềm (Na⁺ ở huyết tương, K⁺ ở tế bào) hoặc base liên hợp.
Các hệ đệm chính trong cơ thể động vật gồm:
• Hệ đệm bicarbonate (trong huyết tương)
• Hệ đệm phosphate và protein (trong tế bào)
• Hệ đệm hemoglobin (trong hồng cầu)
Cơ chế hoạt động:
• Acid trong hệ đệm trung hòa kiềm
• Muối kiềm trong hệ đệm trung hòa acid
Dự trữ kiềm trong máu: Trong quá trình trao đổi chất, cơ thể động vật chủ yếu tạo ra acid. Để duy trì pH máu ổn định, cần có muối kiềm dự trữ trong máu để trung hòa các acid này.
Lượng kiềm dự trữ là một chỉ số phản ánh khả năng chịu đựng và làm việc bền bỉ của gia súc. Khi vận động nhiều, cơ thể tạo ra acid lactic và các acid khác, đòi hỏi lượng kiềm đủ lớn để trung hòa, giúp duy trì cân bằng pH và hiệu suất làm việc.
3.2. Hệ hô hấp
Trong quá trình trao đổi chất, cơ thể tạo ra CO₂ - một sản phẩm acid. CO₂ kết hợp với nước tạo thành acid carbonic (H₂CO₃). Hệ đệm hemoglobin trong hồng cầu sẽ giúp trung hòa phần acid này và loại bỏ CO₂ qua phổi.
Tốc độ và độ sâu của nhịp thở ảnh hưởng trực tiếp đến lượng CO₂ được thải ra, từ đó điều chỉnh pH máu. Cơ chế điều hòa này diễn ra nhanh chóng, thường giúp ổn định pH trong vòng 12-24 giờ.
3.3. Hệ thận
Thận giúp duy trì pH máu bằng cách loại bỏ các acid dư thừa ra khỏi cơ thể và tái hấp thu kiềm để phục hồi cân bằng acid - base. Đây là cơ chế điều chỉnh lâu dài và bền vững, đặc biệt quan trọng trong trường hợp nhiễm acid chuyển hóa.
Tuy nhiên, quá trình này diễn ra chậm hơn hệ hô hấp, thường mất vài ngày để đạt hiệu quả rõ rệt.
4. Nguyên nhân làm mất cân bằng pH máu
Cơ thể có khả năng điều chỉnh pH máu rất tốt, nhưng chỉ trong một giới hạn nhất định. Nếu pH máu giảm thấp, động vật bị nhiễm toan máu; ngược lại, nếu pH tăng cao, sẽ gây nhiễm kiềm máu.
Nguyên nhân gây nhiễm toan máu:
• Tăng acid lactic do nhiễm trùng, vận động gắng sức.
• Ăn nhiều thức ăn acid, ngộ độc (ví dụ: methanol,…).
• Ceton huyết ở bò sữa đầu kỳ tiết sữa, do đói lâu ngày hoặc đái tháo đường.
• Tiêu chảy kéo dài, gây mất nước và bicarbonate.
• Suy thận, viêm thận, làm giảm đào thải H⁺ và tái hấp thu HCO₃⁻.
• Khó thở, tắc nghẽn hô hấp, khiến CO₂ không được đào thải kịp.
Nguyên nhân gây nhiễm kiềm máu:
• Ăn nhiều thức ăn có tính kiềm.
• Dùng quá mức bicarbonate khi điều trị.
• Mất điện giải (Cl⁻, K⁺) do tiêu chảy…
• Tăng thông khí do sốt, stress, nhiệt độ cao.
Chuyển động vật (gia súc) từ miền núi xuống đồng bằng, động vật vẫn giữ nhịp hô hấp nhanh, thải nhiều khí CO2 làm cho tăng pH máu
II. Ảnh hưởng của mất nước và mất điện giải đến pH máu và vật nuôi
1. Nguyên nhân gây mất nước, mất điện giải
Mất nước thường xảy ra đồng thời với mất điện giải, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cân bằng pH máu. Ở vật nuôi, tình trạng này thường gặp trong các trường hợp sau:
• Tiêu chảy, nhiễm trùng đường ruột
• Ra nhiều mồ hôi do vận động quá mức hoặc stress nhiệt
• Bệnh hô hấp kéo dài ở gia cầm như CRD, ORT, Newcastle
• Bỏ ăn, bỏ uống khi bị bệnh
• Sốt cao, gây mất nước qua hơi thở
Các trường hợp mất nước và mất điện giải ở động vật nuôi
Nếu không được bù nước và điện giải kịp thời, pH máu sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng, dẫn đến tình trạng nhiễm toan hoặc kiềm máu, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe và hiệu suất chăn nuôi.
2, Tác động của sự mất nước và mất điện giải đến cân bằng pH máu
a. Mất nước
Mất nước có thể gây toan máu hoặc kiềm máu, tùy thuộc vào nguyên nhân, cơ chế bù trừ và loại ion bị mất cùng với nước.
Trong nhiều trường hợp, mất nước làm giảm thể tích tuần hoàn, khiến lưu lượng máu đến thận giảm, dẫn đến giảm khả năng thải CO₂ và ion H⁺, gây nhiễm toan máu.
Nếu tình trạng mất nước nghiêm trọng hơn, tưới máu mô bị giảm sút, tế bào chuyển từ hô hấp hiếu khí sang kị khí, làm tăng acid lactic và tiếp tục dẫn đến toan máu chuyển hóa.
Trường hợp mất nước kèm mất điện giải, tùy theo loại ion bị mất (Na⁺, K⁺, Cl⁻, HCO₃⁻...) sẽ dẫn đến toan máu hoặc kiềm máu - chi tiết sẽ được phân tích trong phần “mất điện giải”.
b. Mất điện giải
Các ion điện giải như HCO₃⁻, K⁺, Cl⁻ và Na⁺ đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì cân bằng pH máu. Khi bị mất cân đối, chúng có thể gây toan máu hoặc kiềm máu, cụ thể:
• HCO₃⁻ (muối bicarbonate): Là dự trữ kiềm chính trong máu. Mất HCO₃⁻ khiến H⁺ không được trung hòa, dẫn đến nhiễm toan máu.
• K⁺ (kali): Mất K⁺ ngoại bào khiến cơ thể bù trừ bằng cách đẩy H⁺ từ tế bào ra máu, đồng thời tăng tái hấp thu HCO₃⁻ ở thận, dẫn đến nhiễm kiềm máu.
• Cl⁻ (clorua) và HCO3-: Cl⁻ và HCO₃⁻ trao đổi với nhau tại màng tế bào, đặc biệt là ở thận. Khi thiếu Cl⁻, HCO₃⁻ không được thải ra ngoài, tích lại trong máu, làm tăng pH gây nhiễm kiềm.
• Na⁺ (natri): Không ảnh hưởng trực tiếp đến pH. Tuy nhiên, mất Na⁺ kèm HCO₃⁻ hay Cl⁻ sẽ gây biến đổi pH tương ứng. Mất Na⁺ nặng cũng làm giảm thể tích tuần hoàn, gây toan máu giống mất nước nặng.
3. Hậu quả của mất cân bằng pH máu đến cơ thể vật nuôi
Khi pH máu vượt ra ngoài khoảng sinh lý, động vật nuôi có thể bị nhiễm toan hoặc nhiễm kiềm, gây rối loạn chuyển hóa và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.
So sánh ảnh hưởng của việc nhiễm kiềm và nhiễm toan đến vật nuôi
4. Các sản phẩm bù nước, điện giải cho vật nuôi của Fivevet
Để hạn chế ảnh hưởng của
mất nước và rối loạn điện giải đến pH máu, cần bổ sung kịp thời các sản phẩm bù nước và điện giải phù hợp cho vật nuôi. Các dòng sản phẩm điện giải của Fivevet rất đa dạng, không chỉ cung cấp đầy đủ các ion thiết yếu như Na⁺, K⁺, Cl⁻, HCO₃⁻ mà còn được bổ sung thêm glucose, glycine giúp tăng hấp thu, cùng thảo dược như rau má, atiso hỗ trợ thanh nhiệt, giải độc và bảo vệ chức năng gan thận như:
Five-No Stress Super,
Five-Lyte Oral,
Five-Mix Lyte,
Five-Điện giải-C.sủi,
Chống nóng-giải độc (Thảo dược rau má),
Hado-Điện giải.B.Comlex (Thảo dược Atiso)),…
Dưới đây là một số sản phẩm Fivevet bổ sung điện giải cho động vật nuôi.
Sản phẩm bổ sung điện giải của Fivevet
Câu hỏi thường gặp:
1. Tại sao pH máu lại quan trọng với sức khỏe vật nuôi?
→ Vì pH máu ảnh hưởng đến hô hấp, chuyển hóa, hoạt động enzyme và sức bền làm việc của động vật.
2. Những nguyên nhân nào khiến vật nuôi bị rối loạn pH máu?
→ Các nguyên nhân chính gồm: mất nước, tiêu chảy kéo dài, sốt cao, stress nhiệt, rối loạn điện giải hoặc bệnh về thận, phổi.
3. Làm sao phân biệt nhiễm toan và nhiễm kiềm máu ở vật nuôi?
→ Nhiễm toan thường gây thở nhanh, yếu mệt; nhiễm kiềm có thể làm run cơ, giảm ăn, rối loạn nhịp tim – cần theo dõi triệu chứng lâm sàng.
4. Làm sao để ổn định pH máu cho vật nuôi khi bị mất nước, rối loạn điện giải?
→ Cần bổ sung kịp thời dung dịch điện giải có chứa các ion cần thiết như Na⁺, K⁺, Cl⁻, HCO₃⁻, kết hợp với bù nước đúng cách.
5. Vì sao nên chọn điện giải của Fivevet cho vật nuôi?
→ Sản phẩm của Fivevet không chỉ chứa đầy đủ các ion mà còn có thêm glucose, glycine, rau má, atiso… giúp vật nuôi nhanh hồi phục, ổn định pH máu và tăng đề kháng.
Xem thêm:
024 3376 6868 
info@fivevet.vn 
Đăng nhập 
VN
ENG
