KHÁNG KHÁNG SINH TRONG THỦY SẢN: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP BỀN VỮNG HIỆN NAY

Hiện nay, kháng kháng sinh trong thủy sản đã và đang trở thành một thách thức lớn ngành nuôi trồng và xuất khẩu thủy sản. Việc lạm dụng kháng sinh không chỉ khiến vi khuẩn ngày càng kháng thuốc mà còn để lại dư lượng trong sản phẩm, ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng cũng như uy tín của ngành thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Trước thực trạng đó, việc tìm kiếm các giải pháp thay thế hiệu quả, hạn chế tối đa việc sử dụng kháng sinh trong nuôi trồng thủy sản là yêu cầu cấp thiết. Với định hướng phát triển bền vững, Fivevet đang đóng vai trò tiên phong trong việc nghiên cứu và cung cấp những giải pháp sinh học an toàn, hỗ trợ tăng cường sức đề kháng và kiểm soát mầm bệnh mà không gây ra tình trạng kháng thuốc hay tồn dư kháng sinh trong môi trường nuôi. 1. Kháng kháng sinh trong thủy sản là gì?
Kháng kháng sinh là hiện tượng vi khuẩn gây bệnh không còn bị tiêu diệt hoặc ức chế bởi các loại kháng sinh thông thường do chúng đã phát triển khả năng đề kháng. Trong lĩnh vực nuôi trồng thủy sản, tình trạng này ngày càng phổ biến, đặc biệt ở những vùng nuôi tôm cá sử dụng kháng sinh bừa bãi để phòng và điều trị bệnh.
Việc lạm dụng kháng sinh khiến mầm bệnh trở nên “trơ” với thuốc, làm giảm hiệu quả điều trị. Điều này không những kéo dài chu kì nuôi mà còn làm gia tăng chi phí sản xuất.
Ngoài ra, kháng sinh còn có thể tồn dư trong thịt tôm, cá. Khi tiêu thụ, người dùng có nguy cơ bị ngộ độc hoặc hình thành vi khuẩn đa kháng thuốc trong cơ thể.
2. Nguyên nhân nào dẫn đến kháng kháng sinh trong nuôi trồng thủy sản?
Có nhiều nguyên nhân khiến vi khuẩn trong thủy sản ngày càng kháng thuốc:
- Lạm dụng kháng sinh: Nhiều hộ nuôi vẫn quen dùng kháng sinh như một công cụ phòng bệnh định kỳ hoặc khi thấy dấu hiệu bất thường mà không qua xét nghiệm hay tư vấn chuyên môn.
- Dùng sai liều, sai cách: Việc không tuân thủ đúng liều lượng, thời gian ngừng sử dụng hoặc phối hợp thuốc tùy tiện khiến vi khuẩn nhanh chóng thích nghi.
- Nguồn thức ăn và môi trường nuôi ô nhiễm: Vi khuẩn kháng thuốc có thể lan truyền qua nước, thức ăn hoặc động vật trung gian.
- Thiếu kiến thức về quản lý dịch bệnh: Người nuôi chưa được đào tạo đầy đủ về kiểm soát mầm bệnh, dẫn đến việc phụ thuộc vào kháng sinh như phương án duy nhất.
3. Tác động của kháng kháng sinh trong thủy sản đến sức khỏe con người
Một trong những hệ lụy nguy hiểm nhất của dư lượng kháng sinh trong thủy sản là sự lây truyền vi khuẩn kháng thuốc sang người tiêu dùng. Khi vi khuẩn kháng thuốc xâm nhập vào cơ thể con người qua chuỗi thực phẩm, chúng có thể gây ra các bệnh khó điều trị hơn trước.
Ngoài ra, việc tiếp xúc lâu dài với kháng sinh tồn dư còn có thể:
- Gây rối loạn hệ vi sinh đường 
- Làm suy giảm miễn dịch
- Tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như ung thư, dị ứng
4. Biện pháp kiểm soát kháng kháng sinh trong nuôi trồng thủy sản hiện nay
Tình trạng kháng kháng sinh trong thủy sản đang trở thành một thách thức lớn đối với ngành nuôi trồng toàn cầu. Trước tình hình đó, nhiều quốc gia đã đưa ra các biện pháp kiểm soát toàn diện để giảm thiểu tình trạng lạm dụng kháng sinh và thúc đẩy mô hình chăn nuôi bền vững: a. Hoàn thiện hành lang pháp lý và quản lý sử dụng kháng sinh
Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến quản lý sử dụng kháng sinh trong thủy sản, bao gồm:
- Danh mục kháng sinh được phép và bị cấm sử dụng trong thủy sản
- Quy định về thời hạn dừng sử dụng kháng sinh trước thu hoạch (thời gian ngừng thuốc)
- Yêu cầu kiểm tra dư lượng kháng sinh bắt buộc đối với thủy sản xuất khẩu
Các quy định này được xây dựng dựa trên khuyến cáo từ Tổ chức Thú y Thế giới (WOAH) nhằm kiểm soát tốt hơn việc sử dụng kháng sinh trong chăn thủy sản.
Ngoài ra, các thị trường nhập khẩu lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản đều áp dụng tiêu chuẩn rất nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm thủy sản xuất khẩu, đặc biệt là kiểm soát dư lượng kháng sinh trong thủy sản. Những sản phẩm vượt mức cho phép sẽ bị từ chối nhập khẩu hoặc phạt nặng
b. Phát triển mô hình nuôi theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP
Áp dụng các mô hình nuôi trồng thủy sản tiên tiến như VietGAP, GlobalGAP hay BAP đang được khuyến khích mạnh mẽ. Những hệ thống này giúp:
- Kiểm soát dịch bệnh hiệu quả
- Giảm phụ thuộc vào kháng sinh nhờ quy trình chăm sóc khoa học
- Đảm bảo chất lượng nước, thức ăn và vệ sinh môi trường ao nuôi
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam đã phối hợp với các tổ chức quốc tế để hỗ trợ doanh nghiệp và người dân tiếp cận các tiêu chuẩn này
c. Tăng cường giám sát và kiểm tra dư lượng kháng sinh
Việc kiểm tra định kỳ mẫu thủy sản trước khi thu hoạch là bước không thể thiếu nhằm phát hiện kịp thời tình trạng vi khuẩn kháng thuốc trong thủy sản. Các phương pháp phổ biến bao gồm:
- Kit test kháng sinh nhanh
- Phân tích mẫu được thực hiện trong phòng lab tiêu chuẩn
- Áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc
Theo Cục Quản lý Chất lượng Nông Lâm sản và Thủy sản (NAFIQAD), tất cả các cơ sở chế biến thủy sản xuất khẩu đều phải tuân thủ quy trình kiểm tra dư lượng kháng sinh theo quy định.
d. Chuyển đổi sang giải pháp sinh học thay thế kháng sinh
Một trong những xu hướng được chú trọng nhất hiện nay là sử dụng các giải pháp sinh học thay thế kháng sinh như: Probiotics, Acid hữu cơ, Thảo dược. Các sản phẩm sinh học này không chỉ giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột mà còn tăng cường miễn dịch tự nhiên cho tôm, cá, giúp kiểm soát vi sinh vật gây bệnh mà không gây kháng thuốc hay dư lượng kháng sinh.
e. Nâng cao nhận thức và đào tạo cho người nuôi
Phần lớn nguyên nhân của kháng kháng sinh trong thủy sản xuất phát từ việc người nuôi không được hướng dẫn đầy đủ về tác hại và hậu quả của việc lạm dụng kháng sinh. Vì vậy, các chương trình tập huấn, tư vấn thủy sản và hỗ trợ từ phía doanh nghiệp đóng vai trò then chốt đối với việc thay đổi nhận thức và hành vi canh tác.
5. Xu hướng sử dụng acid hữu cơ và thảo dược thay thế kháng sinh trong thủy sản
Trước tình trạng kháng kháng sinh ngày một gia tăng, giải pháp sinh học thay thế kháng sinh đang trở thành xu hướng tất yếu trong ngành thủy sản toàn cầu. Một trong những giải pháp tối ưu là dùng acid hữu cơ và thảo dược giúp hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường sức đề kháng và tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh.
Five-Orgacid TS - acid hữu cơ thế hệ mới từ Fivevet là một ví dụ điển hình. Sản phẩm giúp:
- Hạ pH đường ruột, tiêu diệt vi khuẩn có hại
- Cân bằng hệ vi sinh đường ruột
- Tăng hấp thu khoáng chất và protein, cải thiện tốc độ tăng trưởng
- An toàn tuyệt đối, không để lại tồn dư kháng sinh
Tương tự, Five-Berin H.TS là sản phẩm kháng sinh thảo dược tự nhiên giúp:
- Ngăn ngừa các bệnh đường ruột, gan tụy, phân trắng
- Tăng sức đề kháng, kích thích tăng trưởng
- Hạn chế kháng thuốc và tồn dư kháng sinh trong môi trường nuôi
Hai sản phẩm trên đều là những giải pháp bền vững, giúp người nuôi giảm phụ thuộc vào kháng sinh, đồng thời đảm bảo chất lượng sản phẩm đầu ra đạt tiêu chuẩn xuất khẩu. 6. Lợi ích của việc hạn chế sử dụng kháng sinh trong thủy sản
Giảm thiểu việc dùng kháng sinh mang lại nhiều lợi ích thiết thực:
- Bảo vệ sức khỏe cộng đồng: Giảm nguy cơ lây lan vi khuẩn kháng thuốc và dư lượng kháng sinh trong thực phẩm.
- Tăng giá trị xuất khẩu: Đạt chất lượng cao, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, mở rộng thị trường tiềm năng.
- Phát triển bền vững: Bảo vệ môi trường ao nuôi, cân bằng hệ sinh thái và tiết kiệm chi phí sản xuất.
- Nâng cao thương hiệu: Xây dựng niềm tin với người tiêu dùng trong và ngoài nước.
Kháng kháng sinh trong thủy sản không chỉ là câu chuyện của riêng người nuôi hay doanh nghiệp mà là vấn đề có tính chất toàn cầu. Để khắc phục tình trạng này, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa nhà nước, doanh nghiệp và người dân trong việc quản lý sử dụng kháng sinh, nâng cao nhận thức và chuyển đổi mô hình nuôi bền vững. Việc ứng dụng các giải pháp sinh học thay thế kháng sinh chính là bước đi đúng hướng, vừa đảm bảo hiệu quả kinh tế, vừa bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường.

Câu hỏi thường gặp
1. Kháng kháng sinh trong thủy sản là gì?
Kháng kháng sinh trong thủy sản là tình trạng vi khuẩn gây bệnh ở tôm, cá không còn đáp ứng với các loại kháng sinh thông thường. Đây là hệ quả của việc lạm dụng kháng sinh trong nuôi trồng, khiến hiệu quả điều trị giảm sút và ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm.
2. Nguyên nhân nào dẫn đến kháng kháng sinh trong nuôi trồng thủy sản?
Nguyên nhân chính là do sử dụng kháng sinh bừa bãi, không đúng liều lượng hoặc thời gian ngừng thuốc. Ngoài ra, thức ăn chứa kháng sinh tồn dư, môi trường ao nuôi ô nhiễm và thiếu kiến thức kỹ thuật cũng góp phần làm gia tăng tình trạng này.
3. Kháng kháng sinh trong thủy sản ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe con người?
Khi tiêu thụ thủy sản có dư lượng kháng sinh cao, người dùng có nguy cơ gặp phải rối loạn tiêu hóa, dị ứng, thậm chí hình thành vi khuẩn kháng thuốc trong cơ thể. Điều này khiến việc điều trị bệnh trở nên khó khăn hơn trong tương lai.
4. Có những biện pháp nào để giảm kháng kháng sinh trong thủy sản?
Hiện nay, xu hướng chuyển sang giải pháp sinh học thay thế kháng sinhđang được khuyến khích mạnh mẽ. Các sản phẩm như Five-Orgacid TS và Five-Berin H.TS từ Fivevet hỗ trợ tăng cường miễn dịch, kiểm soát mầm bệnh mà không gây kháng thuốc hay tồn dư trong sản phẩm.
5. Làm sao để nhanh biết thủy sản có dư lượng kháng sinh?
Các cơ sở chế biến thường sử dụng kit test nhanh kháng sinh, phân tích mẫu tại phòng thí nghiệm đạt chuẩn hoặc áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc để phát hiện sớm dư lượng kháng sinh trước khi thu hoạch.

 Xem thêm:
- Men vi sinh trong thủy sản: giải pháp xanh cho môi trường ao nuôi
- Men vi sinh trong nuôi trồng thủy sản