SỎI TIẾT NIỆU Ở CHÓ MÈO: NGUYÊN NHÂN, TRIỆU CHỨNG VÀ CÁCH ĐIỀU TRỊ HIỆU QUẢ

Sỏi tiết niệu là một tình trạng bệnh lý thường gặp ở chó và mèo, xảy ra khi các khoáng chất kết tụ thành các tinh thể sỏi trong hệ tiết niệu như bàng quang hoặc niệu đạo. Sỏi tiết niệu khiến thú cưng có tình trạng tiểu khó, tiểu rắt (vô niệu, thiểu niệu), tiểu ra máu, mệt mỏi, bỏ ăn uống và nếu không được điều trị sớm có thể gây tắc nghẽn, viêm nhiễm, ngộ độc Ure hoặc các biến chứng nguy hiểm khác.
Bài viết dưới đây từ FivePet (Fivevet for Pet) sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị và phương pháp phòng ngừa bệnh sỏi tiết niệu ở chó mèo, để bảo vệ sức khỏe đường tiết niệu cho thú cưng tốt nhất.

1. Sỏi tiết niệu là gì?
Sỏi tiết niệu ở chó mèo là một trong những bệnh lý đường tiết niệu dưới phổ biến nhất, thường gặp ở cả thú cưng nuôi trong nhà lẫn ngoài trời. Bệnh xảy ra khi trong nước tiểu xuất hiện sự kết tủa và kết tinh của các khoáng chất như canxi, magie, photphat hoặc urat, tạo thành các tinh thể nhỏ và dần dần phát triển thành sỏi cứng trong hệ tiết niệu. Những viên sỏi này có thể nằm rải rác ở niệu quản, bàng quang hoặc niệu đạo, gây ra hiện tượng đau đớn, tiểu khó, tiểu rắt, tiểu ra máu và nhiều biến chứng nguy hiểm khác nếu không được phát hiện sớm.
Quá trình hình thành sỏi tiết niệu chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố sinh lý và môi trường trong cơ thể thú cưng. Các nguyên nhân chính gây ra sỏi tiết niệu trên thú cưng bao gồm: Sự thay đổi bất thường trong tần suất uống nước và đi tiểu, nồng độ muối cao trong nước tiểu, sự lưu giữ lâu của các tinh thể trong đường tiết niệu, độ pH niệu tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình kết tinh sỏi, cùng với sự suy giảm các chất ức chế tự nhiên có vai trò ngăn cản hình thành tinh thể.
Ngoài ra, chế độ dinh dưỡng không hợp lý cũng là một yếu tố quan trọng làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Khi thú cưng ăn thức ăn, đặc biệt là các loại thức ăn khô chứa hàm lượng khoáng chất và protein cao nhưng ít vận động, kết hợp cùng việc uống ít nước, dẫn đến nước tiểu trở nên cô đặc hơn, làm tăng độ bão hòa muối và thúc đẩy quá trình kết tinh các ion khoáng trong cơ thể nhanh hơn. Bên cạnh đó, nhiễm khuẩn đường tiết niệu kéo dài do vi khuẩn cũng có thể làm thay đổi môi trường pH, khiến khoáng chất dễ dàng lắng đọng và hình thành sỏi.
Theo các bác sĩ thú y, sỏi tiết niệu là bệnh có thể tái phát nhiều lần, đặc biệt nếu nguyên nhân ban đầu không được xử lý triệt để hoặc thú cưng không được kiểm soát chế độ ăn uống hợp lý. Do đó, việc hiểu rõ cơ chế hình thành sỏi, nguyên nhân gây bệnh và các yếu tố nguy cơ là cơ sở quan trọng giúp phòng ngừa và điều trị sỏi tiết niệu ở chó mèo hiệu quả, an toàn và bền vững.
2. Triệu chứng chó mèo bị sỏi tiết niệu
Các triệu chứng của bệnh sỏi tiết niệu ở chó và mèo thay đổi tùy theo vị trí của sỏi trong hệ tiết niệu. Hầu hết các trường hợp sỏi được phát hiện ở bàng quang hoặc niệu đạo, chỉ một tỷ lệ nhỏ nằm ở niệu quản. Khi sỏi hình thành, chúng có thể gây tổn thương cơ học lên niêm mạc đường tiết niệu, làm trầy xước, viêm loét và kích thích phản ứng viêm. Chính phản ứng này khiến thú cưng dễ bị nhiễm trùng đường tiểu do vi khuẩn, từ đó bệnh càng tiến triển nặng hơn nếu không được xử lý sớm.
Các dấu hiệu của sỏi bàng quang thường gặp nhất, bao gồm:
- Tiểu ít hơn bình thường (thiểu niệu)
- Tiểu ra máu: nước tiểu chuyển màu hồng, đỏ hoặc có cặn lợn cợn.
- Đi tiểu nhiều lần nhưng lượng nước tiểu mỗi lần rất ít.
- Rặn mạnh khi đi tiểu, đôi khi thú cưng kêu rên vì đau.
- Liếm vùng sinh dục thường xuyên do khó chịu.
- Một số trường hợp nặng, sỏi lớn có thể chặn hoàn toàn dòng nước tiểu, dẫn đến bí tiểu cấp (vô niệu), khiến bàng quang căng phồng đây là tình huống khẩn cấp cần can thiệp ngay để tránh vỡ bàng quang, hoặc nguy hiểm hơn là ngộ độc Ure.
Các dấu hiệu của sỏi niệu đạo thường rõ rệt và gây đau đớn hơn, bao gồm:
- Nước tiểu nhỏ giọt hoặc ngắt quãng, có khi hoàn toàn không thể tiểu được.
- Thú cưng thường rặn mạnh, gồng người ở tư thế đi tiểu nhưng không ra nước.
- Bụng dưới căng, đau khi chạm vào, thú cưng kêu rít, né tránh khi bế.
Một số viên sỏi nhỏ có thể di chuyển và mắc kẹt trong niệu quản, gây tắc nghẽn đường dẫn nước tiểu từ thận đến bàng quang. Khi đó, nước tiểu bị ứ lại, làm tăng áp lực trong thận và dẫn đến tổn thương mô thận nghiêm trọng nếu kéo dài.
Các dấu hiệu của sỏi niệu quản hoặc sỏi thận thường diễn tiến âm thầm nhưng nguy hiểm:
- Thú cưng mệt mỏi, chán ăn, nôn mửa, đôi khi sốt nhẹ.
- Có biểu hiện đau bụng hoặc đau vùng thắt lưng, đi lại khó khăn, ít vận động.
- Nước tiểu có lẫn máu, mùi khai nồng hơn bình thường.
- Trong giai đoạn muộn, sỏi có thể làm giảm hoặc mất hoàn toàn chức năng lọc của thận, dẫn đến suy thận cấp hoặc mạn tính một biến chứng rất nguy hiểm và khó hồi phục.
Nhìn chung, bất kỳ dấu hiệu bất thường nào trong việc đi tiểu của chó mèo đều cần được chú ý. Việc phát hiện sớm và chẩn đoán chính xác không chỉ giúp điều trị kịp thời, mà còn ngăn ngừa biến chứng và giảm nguy cơ tái phát sỏi trong tương lai.
3. Chẩn đoán sỏi tiết niệu
Khám lâm sàng và đánh giá triệu chứng
Bác sĩ thú y sẽ tiến hành thăm khám tổng quát và quan sát các biểu hiện lâm sàng của thú cưng. Những dấu hiệu thường gặp bao gồm:
- Con vật có biểu hiện khó đi tiểu, cố gắng rặn nhiều lần nhưng lượng nước tiểu rất ít.
- Tiểu ra máu: nước tiểu chuyển sang màu hồng hoặc đỏ nhạt.
- Đau khi đi tiểu: thú cưng có thể kêu rên, tỏ ra sợ hãi hoặc né tránh khi được chạm vào vùng bụng dưới.
- Tiểu rắt, đi tiểu nhiều lần trong ngày, đôi khi chỉ nhỏ giọt.
- Việc khám lâm sàng giúp bác sĩ xác định sơ bộ vị trí nghi ngờ có sỏi và đánh giá mức độ khó chịu, bí tiểu hay nguy cơ tắc nghẽn đường tiết niệu.
Xét nghiệm
Để khẳng định chẩn đoán và xác định loại sỏi, bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện các xét nghiệm cần thiết như:
- Kiểm tra tinh thể trong nước tiểu bằng soi kính hiển vi: có thể phát hiện các loại tinh thể đặc trưng như struvite, oxalat canxi, urat...
- Đo độ pH nước tiểu nhằm đánh giá môi trường acid hay kiềm, yếu tố có liên quan trực tiếp đến khả năng hình thành sỏi.
- Xét nghiệm máu: đo các chỉ số CRE (creatinine) và BUN (urea) để kiểm tra chức năng thận và phát hiện tổn thương do tắc nghẽn sỏi gây ra.
Đánh giá điện giải và tình trạng nhiễm trùng phối hợp, giúp xây dựng phác đồ điều trị phù hợp và an toàn.

Chẩn đoán hình ảnh
Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh giúp xác định chính xác vị trí, kích thước và số lượng sỏi:
- Siêu âm: hỗ trợ phát hiện cả những viên sỏi nhỏ, đánh giá tình trạng viêm, ứ dịch hoặc giãn bàng quang, niệu quản và thận.
- Chụp X-quang: phát hiện được các loại sỏi có khả năng cản quang như struvite hoặc oxalat canxi, tuy nhiên khó phát hiện sỏi không cản quang như urate hoặc cystin.
- Chụp X-quang với chất cản quang: giúp quan sát rõ các loại sỏi không cản quang và xác định vị trí chính xác của tắc nghẽn trong đường tiết niệu.
Nhờ sự kết hợp giữa khám lâm sàng, xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh, bác sĩ thú y có thể đưa ra chẩn đoán chính xác, đánh giá mức độ ảnh hưởng của sỏi và lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp nhất cho từng trường hợp cụ thể.
4. Phòng bệnh sỏi tiết niệu
Để phòng ngừa sỏi tiết niệu ở chó và mèo, người nuôi cần chú trọng đến chế độ chăm sóc và dinh dưỡng hằng ngày nhằm hạn chế tối đa các yếu tố làm tăng nguy cơ hình thành sỏi.
Cung cấp nước uống đầy đủ: Luôn đảm bảo thú cưng được uống đủ nước sạch mỗi ngày. Nước giúp làm loãng nước tiểu, giảm nồng độ khoáng chất và hỗ trợ đào thải các tinh thể nhỏ ra ngoài, ngăn ngừa sự tích tụ tạo thành sỏi.
Chế độ dinh dưỡng và vận động hợp lý: Hạn chế sử dụng hoàn toàn thức ăn khô trong thời gian dài. Nên kết hợp một cách hợp lý giữa thức ăn khô, thức ăn ướt, thực phẩm giàu chất xơ và rau củ tươi, giúp tăng lượng nước đưa vào cơ thể và cân bằng khoáng chất trong khẩu phần. Với những thú cưng có tiền sử sỏi, nên tham khảo bác sĩ thú y để lựa chọn thức ăn chuyên biệt hỗ trợ đường tiết niệu. Ngoài ra, việc vận động thường xuyên, hợp lý mỗi ngày cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì quá trình trao đổi chất, kích thích tuần hoàn và hỗ trợ chức năng bài tiết của thận. Thú cưng lười vận động có nguy cơ tích tụ chất khoáng trong nước tiểu cao hơn, từ đó làm tăng khả năng kết tinh và hình thành sỏi. Vì vậy, hãy dành thời gian cho thú cưng đi dạo, chạy nhảy hoặc chơi đùa nhẹ nhàng mỗi ngày để giúp hệ tiết niệu luôn hoạt động tốt và khỏe mạnh.
Khám sức khỏe định kỳ: Thường xuyên đưa chó mèo đi kiểm tra, tầm soát sức khỏe định kỳ, bao gồm siêu âm, xét nghiệm nước tiểu hoặc máu để phát hiện sớm dấu hiệu rối loạn tiết niệu. Việc kiểm tra định kỳ giúp phát hiện và điều trị kịp thời các tinh thể nhỏ trước khi phát triển thành sỏi lớn.
Theo dõi hành vi và triệu chứng: Chủ nuôi cần quan sát kỹ thói quen đi tiểu của thú cưng mỗi ngày. Nếu thấy thú đi tiểu nhiều lần, rặn khi đi tiểu, tiểu ra máu hoặc nước tiểu có màu lạ, cần đưa đến cơ sở thú y ngay để được kiểm tra. Phát hiện sớm là yếu tố quan trọng giúp điều trị hiệu quả và giảm nguy cơ tái phát.
Việc duy trì chế độ chăm sóc hợp lý, kết hợp với theo dõi sức khỏe thường xuyên sẽ giúp ngăn ngừa hiệu quả bệnh sỏi tiết niệu, bảo vệ sức khỏe và chất lượng cuộc sống lâu dài cho thú cưng của bạn.
5. Điều trị sỏi tiết niệu
Tùy vào loại sỏi, vị trí và mức độ bệnh, bác sĩ thú y sẽ lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp nhằm giúp thú cưng giảm đau, loại bỏ sỏi và ngăn ngừa tái phát với các hướng khau nhau như:
Điều trị nội khoa
Thuốc kháng viêm giảm đau:
Five-Mexicam 0.5%: chó 0,4 ml/10 kgP; mèo 0,06 ml/kgP.
Dùng kháng sinh diệt vi khuẩn bội nhiễm:
Five-Genamox.LA: 1 ml/8-10 kgP.
Five-Amox@.LA:
+ Chó, mèo < 5 kg: 1 ml/3-5 kgP.
+ Chó, mèo > 5 kg: 1 ml/6-8 kgP.
Five-Cfor 10%: 1 ml/30 kgP/ngày.
Ceftri-Dex couple: 1 ml/1-2 kgP/ngày (1 cặp sử dụng cho 10-20 kgP).

Dùng thuốc tán sỏi và hỗ trợ đào thải:
Việc sử dụng thuốc tán sỏi được chỉ định khác nhau tùy vào thành phần sỏi:
+ Sỏi Uric: Không có thuốc điều trị dứt điểm. Có thể thụt rửa bàng quang để hỗ trợ tăng bài tiết sỏi ra ngoài. Dùng Bicarbonate natri hoặc Citrat kali để kiềm hóa nước tiểu, giúp acid uric tan tốt hơn.
+ Sỏi Cystin: Trolovol 25 mg/kgP/ngày, kết hợp Phosphalugel để tăng độ acid của dạ dày, hỗ trợ phân hủy sỏi.
+ Sỏi Struvite: Có thể sử dụng Methionine để giảm pH nước tiểu, khiến môi trường trở nên acid hơn, ức chế sự hình thành và phát triển của sỏi struvite.
+ Sỏi Oxalat, Phosphocalcic: Cần điều chỉnh khẩu phần ăn, tránh cho ăn thực phẩm có hàm lượng canxi quá cao.
+ Esidrese: 1 mg/kgP/ngày.
+ Alcanfor: 1 mg/kgP/ngày.
Điều trị ngoại khoa
Trong các trường hợp sỏi có kích thước lớn, gây tắc nghẽn hoặc tái phát nhiều lần, việc điều trị nội khoa không còn hiệu quả. Khi đó, bác sĩ sẽ chỉ định phẫu thuật lấy sỏi để loại bỏ hoàn toàn sỏi ra khỏi bàng quang hoặc niệu đạo, giúp khôi phục lưu thông nước tiểu và ngăn ngừa tổn thương thận.
Phẫu thuật được thực hiện trong điều kiện vô trùng, kết hợp sử dụng kháng sinh và thuốc chống viêm sau mổ để phòng ngừa nhiễm trùng và hỗ trợ phục hồi nhanh. Sau phẫu thuật, thú cưng cần được theo dõi, kiểm tra định kỳ và điều chỉnh chế độ ăn uống phù hợp để tránh sỏi tái phát.
Bệnh sỏi tiết niệu ở chó mèo tuy phổ biến nhưng có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm và chăm sóc đúng cách. Sỏi không chỉ gây khó chịu, đau đớn mà còn có thể dẫn đến viêm nhiễm, tắc nghẽn đường tiểu, thậm chí dẫn đến ngộ độc Ure, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng sống của thú cưng.
Chủ nuôi nên duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý, đảm bảo thú luôn uống đủ nước, đồng thời theo dõi thói quen đi tiểu hằng ngày để nhận biết sớm những dấu hiệu bất thường. Việc khám sức khỏe định kỳ và tầm soát hệ tiết niệu tại các cơ sở thú y uy tín sẽ giúp phát hiện sớm và điều trị kịp thời, hạn chế nguy cơ tái phát. Một chế độ ăn uống khoa học, nguồn nước sạch và sự quan tâm thường xuyên của bạn chính là chìa khóa giúp Boss luôn khỏe mạnh và tránh xa bệnh sỏi tiết niệu.
Câu hỏi thường gặp:
1. Sỏi tiết niệu ở chó mèo là gì?
Là tình trạng các khoáng chất trong nước tiểu kết tụ lại, tạo thành tinh thể và phát triển thành sỏi trong thận, bàng quang, niệu quản hoặc niệu đạo.
2. Nguyên nhân nào khiến chó mèo bị sỏi tiết niệu?
Do nước tiểu cô đặc, thay đổi pH, chế độ ăn nhiều khoáng-đạm nhưng ít nước, hoặc nhiễm khuẩn đường tiểu kéo dài.
3. Sỏi tiết niệu có tự tan được không?
Một số sỏi nhỏ hoặc sỏi struvite có thể tan nếu điều trị đúng cách và điều chỉnh chế độ ăn, nhưng đa số cần can thiệp y khoa.
4. Sỏi tiết niệu có tái phát không?
Có. Nếu không điều chỉnh chế độ ăn và uống nước, sỏi có thể tái phát nhiều lần.
5. Khi nào cần đưa thú cưng đi cấp cứu?
Khi thú không thể đi tiểu, tiểu ra máu đậm, nôn mửa, mệt lả hoặc bụng phình to – đây là tình huống khẩn cấp cần can thiệp ngay.
Xem thêm:
- BỆNH VIÊM GAN TRÊN CHÓ
- VIÊM TỬ CUNG TRÊN CHÓ