BỆNH UNG KHÍ THÁN: CÁCH NHẬN BIẾT VÀ ĐIỀU TRỊ KỊP THỜI ĐỂ CỨU ĐÀN GIA SÚC

Bệnh ung khí thán (Blackleg) là một trong những bệnh truyền nhiễm cấp tính của trâu, bò, gây thiệt hại nặng nề cho người chăn nuôi nếu không phát hiện và xử lý kịp thời. Bệnh do trực khuẩn yếm khí Clostridium chauvoei (C. chauvoei) và một số trực khuẩn yếm khí khác (C. septicum, C. perfringens) gây ra, biểu hiện bằng những bệnh tích sưng các bắp thịt có khí (ung ở bắp thịt). Đây là một bệnh nhiễm khuẩn có độc tố, được gọi là bệnh ung khí thán (tức là bệnh thán có ung, có thán khí), bệnh thán sưng hơi (Charbon emphysemateux) hay bệnh thán có mụn sưng, có ung (Charbon à tumeur). Một số tên gọi khác của bệnh là black quarter, quarter evil, quarter ill, Gangraena emphysematosa (tiếng latin). Để bảo vệ đàn gia súc, việc phòng ngừa bằng vắc xin, phát hiện sớm và điều trị đúng phương pháp là điều bắt buộc. Trong bài viết này, Fivevet sẽ cùng bạn khám phá toàn diện về bệnh ung khí thán từ nguyên nhân, triệu chứng, đến cách điều trị và phòng bệnh hiệu quả nhất hiện nay.

Bệnh ung khí thán: Cách nhận biết và điều trị kịp thời
 

1.1. Phân loại
Bệnh chủ yếu do trực khuẩn Clostridium chauvoei, thuộc giống Clostridium gây ra. Ngoài ra còn có các trực khuẩn yếm khí có nha bào là Clostridium septicum (trực khuẩn thủy thũng ác tính), C. perfringens, C. oedematiens và một số vi khuẩn yếm khí khác.
1.2. Sức đề kháng
Ánh nắng mặt trời trực tiếp diệt được nha bào trong 24 giờ. Sấy khô không diệt được nha bào, mà nha bào còn tồn tại được nhiều năm. Trong đất, nha bào sống từ 10-18 năm. Trong xác chết sống được 3 tháng. Trong canh khuẩn non, vi khuẩn bị diệt khi đun nóng 70^oC trong 30 phút, trong canh khuẩn già bị diệt nếu đun 80^oC trong 2 giờ, 100^oC trong 30 phút. Nha bào bị tiêu diệt khi đun 120^oC (hơi nước cao áp). Focmol 3% bị diệt trong 15 phút.

II. Dịch tễ học
2.1. Loài vật mắc
Trâu, bò mắc nhiều, lứa tuổi nhiễm bệnh điển hình là từ 3-24 tháng. Dê, cừu, lợn, ngựa, ít cảm nhiễm.
2.2. Phương thức truyền lây
Không lây trực tiếp từ con ốm sang con khỏe mạnh. Nha bào từ xác chết, phân, thể dịch bài tiết vào trong đất và sống lâu ở đó (có thể từ 10-18 năm). Khi mưa lụt, nha bào lên mặt đất, nhiễm vào cây cỏ. Động vật cảm thụ chăn dắt trên cánh đồng nhiễm trùng, ăn phải nha bào trên mặt đất cũng mắc bệnh như vật nuôi ở chuồng nhưng cho ăn cỏ cắt trên cánh đồng nhiễm trùng.
2.3. Cơ chế sinh bệnh
Trong điều kiện tự nhiên, nha bào xâm nhập vào cơ thể qua thức ăn, nước uống vào thực quản, dạ dày, ruột. Khi niêm mạc ruột bị vết thương (chảy máu), nha bào vào máu, nếu không bị thực bào thì nha bào mọc thành vi khuẩn, phát triển, sản sinh độc tố, tác động đến cơ thể, chống lại thực bào, khi đó vi khuẩn phát triển mạnh về số lượng. Ở trong máu, khi huyết quản bị tổn thương, vi khuẩn từ máu đi vào các bắp thịt to như cơ vùng cổ, vai, lưng, đùi. Vi khuẩn tiếp tục nhân lên tại chỗ, khiến bắp thịt sưng lên, sản sinh ra khí, tạo ung bệnh điển hình.

III. Triệu chứng nhận biết bệnh ung khí thán
Thời gian nung bệnh 1-3 ngày, ở trâu, bò tùy theo bệnh tiến triển nhanh hay chậm chia làm hai thể quá cấp tính và cấp tính.
3.1. Thể quá cấp tính
Bệnh tiến triển trong vài giờ (3-6 giờ). Con vật chết rất nhanh, đột ngột, nhất là khi cơ tim bị tổn thương. Có trường hợp vật nuôi vẫn ăn uống bình thường vào buổi tối, sáng ra chết hoặc đang ăn lăn ra chết, có con chỉ mới cụp đuôi, cong lưng rồi chết. Nhiều trường hợp trên cơ thể xuất hiện đám sưng, khi ấn ngón tay vào vết sưng thì có vết lõm giữa nguyên trong một thời gian. Có con khi ấn tay vào, nghe thấy trong chỗ sưng có tiếng kêu lạo, xạo. Khi con vật chết, bụng chướng lên, hậu môn lòi phân. Nhiều trường hợp, con vật chết nhanh chỉ sau 3-6 giờ sau khi biểu hiện bệnh vì thế không đủ thời gian để điều trị.
3.2. Thể cấp tính
Bệnh tiến triển trong 1-3 ngày, thường là 1-2 ngày, có thể kéo dài hàng tuần. Thân nhiệt 39-39,5^oC, ít khi tăng 40^oC. Con vật vẫn ăn cho đến khi chết. Sau một thời gian ngắn trên cơ thể xuất hiện các khối ung, đặc biệt là ở các bắp thịt to. Thường thấy ung ở mông, đùi sau. Cũng có con sưng ở bắp chân, cổ, hàm, ức vai hay bụng. Chỗ sưng nói chung không cố định.
Đặc biệt ung phát triển rất nhanh, ung lúc đầu nóng, đau và to dần, bên trong sinh nhiều hơi. Sau đó chỗ sưng ít nóng, ít đau hơn, ở giữa lạnh, da cứng, xung quanh vùng thủy thũng nóng, da căng ra, lùng nhùng, có nước. Màu da thâm tím lại, gõ vào mụn sưng có tiếng kêu bồm bộp. Có những ung sưng rất to, sau nứt ra như quả dưa bở, tương dịch chảy thành giọt nhỏ, thượng bì bong ra thành từng miếng mỏng. Có mụn sưng phát triển thành mụn loét chảy mủ và máu, da phía ngoài ung bị bóc ra từng mảng hoặc da bị dúm lại do ung bị xẹp xuống.
Trường hợp bệnh phát triển nhanh: 4 giờ sáng ung xuất hiện ở bắp thịt thân trước, 8 giờ sáng ung to bằng cái mũ, sau đó lan tận kheo chân, đến 2 giờ chiều thì con vật chết. Ung có thể di chuyển từ nơi này đến nơi khác, từ mông chảy xuống bụng, từ đùi sau kéo đến bụng và chân trước, hoặc từ cổ xuống ức. Trong trường hợp này, bệnh rất nghiêm trọng, con vật chết nhanh chóng hoặc rất khó điều trị.
Khi có ung ở chân, con vật đi lại khó khăn, bị què, khi có ung ở cổ, con vật khó thở, đôi khi lưỡi thè ra ngoài, dễ nhầm lẫn với bệnh tụ huyết trùng, có con sùi bọt. Nếu triệu chứng nặng, con vật sưng 4 chân không đứng được, nằm liệt, lòi dom, có một số trường hợp bí đái, bí ỉa.
Bệnh thường tiến triển 2-3 ngày, thân nhiệt hạ, con vật chết. Khi chết bụng trương to, xuất hiện phân tại hậu môn.

IV. Bệnh tích bệnh ung khí thán
Xác chết chậm thối. Mổ xác có mùi bơ ôi. Bệnh tích chủ yếu là khối u (ung). Ở giữa ung, bắp thịt thâm tím, đen hoặc nâu sậm, bị hoại tử như chín, cháy, có chất keo lầy nhầy hoặc như thịt đông, cắt vào sâu thấy sủi bọt và hơi, có tiếng kêu lạo xạo như tôm tươi nhảy trong rổ và có mùi bơ ôi. Ung bị thấm tương dịch có màu sẫm. Càng ra phía ngoài, bắp thịt càng nhạt đi, xung quanh có một vùng thủy thũng xuất huyết ít hoặc nhiều.
Hạch vùng có ung sưng to, tụ máu, thấm tương dịch. Ung phát triển vùng nào thì phủ tạng bên trong tụ máu. Nếu ung mọc ở ức và ngực thì tim bị tụ máu, đôi khi ngoại tâm mạc viêm có nước vàng, phổi tụ máu, sưng. Nếu ung ở bụng thì dạ dày và ruột bị tụ máu, màng bọc gan có những vệt trắng hoại tử, trên mặt có vân như đá hoa, mật sưng. Máu màu sẫm hơn nhưng không đen, không có bọt như trong bệnh nhiệt thán.

V. Phương pháp chẩn đoán bệnh ung khí thán
5.1. Chẩn đoán lâm sàng
Dựa vào các khối ung bên ngoài, xác mổ có mùi bơ ôi. Chẩn đoán phân biệt với bệnh tụ huyết trùng và nhiệt thán.
5.2. Chẩn đoán cận lâm sàng
Để đảm bảo kết quả nhanh chóng và chính xác, cần gửi mẫu bệnh phẩm (khối ung) hoặc huyết thanh về các phòng thí nghiệm chuyên môn. Hãy liên hệ ngay FiveLab theo số hotline 0822 120 555, nơi có đủ trang thiết bị và kỹ thuật chẩn đoán hiện đại.

VI. Phòng bệnh ung khí thán
6.1. Vệ sinh phòng bệnh
Bệnh không lây trực tiế mà thường lây lan gián tiếp qua thức ăn, đồng cỏ, nước uống bị nhiễm trùng. Vì vậy, cần áp dụng các biện pháp sau đây:
- Chọn địa điểm, vùng chăn nuôi tránh vùng ung khí thán. Khi có gia súc ốm, phải tiêu diệt triệt để nguồn vi khuẩn truyền bệnh và tránh để các chất nhiễm trùng phân tán, gây ô nhiễm.
- Cách ly con vật ốm, không được chăn thả tự do.
- Tiêu độc xác con vật chết bệnh, chôn sâu 2m, cấm qua lại chỗ chôn
- Tiêu độc đồ vật nhiễm trùng, chuồng trại, phân, ổ nằm, thức ăn thừa bằng formol 3% hay vôi bột, chèm lửa,…
- Đồng cỏ, nơi nguồn nước bị nhiễm trùng cần tránh chăn thả, cắt cỏ, hoặc thay địa điểm chăn thả ngay. Nếu thức ăn, nước uống bị ô nhiễm, mầm bệnh tuyệt đối không sử dụng.
- Thực hiện nghiêm ngặt các biện pháp cấm vận chuyển, giết mổ,…
- Công bố hết dịch 14 ngày sau khi con vật ốm cuối cùng khỏi bệnh hoặc chết và tiến hành tiêu độc khử trùng toàn trại.
6.2. Phòng bằng vắc xin
Vắc xin vô hoạt keo phèn cho hiệu quả tốt.
Trong các ổ dịch trầm trọng, có thể tiêm kháng huyết thanh với liều 10-30ml trước, sau 5 ngày tiêm vắc xin cho vật nuôi cảm thụ trong vùng dịch.
Thường tiêm vào đầu mùa xuân, miễn dịch sau 14 ngày sau, miễn dịch kéo dài 1 năm.

VII. Trị bệnh ung khí thán
Trường hợp quá cấp, bệnh tiến triển nhanh, con vật chết nhanh thì rất khó chữa. Vì thế phải can thiệp thật sớm. Sử dụng huyết thanh ung khí thán chế từ bò hay ngựa. Tiêm tĩnh mạch hay bắp thịt, lần đầu 50-100ml, lần 2 (sau 12 giờ) 25-50ml và lần thứ ba 50ml.
Sử dụng kháng sinh Five-Penstrep.LA, Five-Penicillin, Five-Oxylin.LA, Five-Lincopectin,… tiêm theo hướng dẫn trên bao bì sản phẩm. Kèm các thuốc bổ trợ hạ sốt, kháng viêm, giảm đau sau: Five-Angin.C, Five-Ketofen, Five-Dexa, Five-Butasal, Five-Acemin B12, Five-B.Complex inj, Five-Gluco.KC namic,…

Kháng sinh điều trị ung khí thán
 

Có thể tiêm hóa chất xung quanh ung: axit phenic 5%, thuốc tím 3-5%, Lysol 5%.
Đối với gia súc sốt cao, có triệu chứng bại liệt, bí đái, tiêm tĩnh mạch, bắp hay dưới da dung dịch urotropin 40%.
Kết hợp chăm sóc nuôi dưỡng tốt (cho ăn cỏ non, cháo cám, ngô, khoai, sắn, trộn với một lượng muối ăn thích hợp), cho ăn thức ăn chất lượng tốt, kích thích tiêu hóa.

Bệnh ung khí thán là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm và tiến triển nhanh ở trâu bò, thường gây tử vong chỉ sau vài giờ đến vài ngày nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Chẩn đoán sớm dựa trên các dấu hiệu lâm sàng như sưng các bắp thịt có khí, khó thở, sốt cao, đi lại khó khăn, kết hợp với các phương pháp điều trị thích hợp bằng huyết thanh và kháng sinh, có thể giúp giảm thiểu rủi ro. Tuy nhiên, phòng bệnh vẫn là biện pháp quan trọng nhất, bao gồm tiêm vắc xin định kỳ, tuân thủ nghiêm ngặt công tác tiêu độc, khử trùng chuồng trại và quản lý vệ sinh chăn nuôi. Trong trường hợp phát hiện ổ dịch, cần xử lý xác chết đúng cách, cách ly động vật mắc bệnh và báo cáo cơ quan thú y địa phương để kịp thời kiểm soát. Thực hiện đồng bộ các biện pháp này sẽ giúp bảo vệ hiệu quả đàn vật nuôi trước bệnh ung khí thán.

Câu hỏi thường gặp
1. Bệnh ung khí thán là gì?
Bệnh ung khí thán là một bệnh truyền nhiễm cấp tính, nguy hiểm xảy ra ở trâu, bò, do vi khuẩn yếm khí Clostridium chauvoei và một số vi khuẩn khác gây ra. Bệnh đặc trưng bởi các bắp thịt sưng to chứa khí, có thể gây tử vong nhanh nếu không điều trị kịp thời.
2. Bệnh ung khí thán lây lan như thế nào?
Bệnh không lây trực tiếp từ con vật mắc bệnh sang con khỏe, mà lây gián tiếp qua thức ăn, nước uống hoặc đồng cỏ có chứa nha bào vi khuẩn tồn tại lâu trong đất. Khi động vật ăn phải, vi khuẩn sẽ xâm nhập vào cơ thể và gây bệnh.
3. Triệu chứng nhận biết bệnh ung khí thán là gì?
Con vật có thể sốt cao, sưng các bắp thịt lớn như đùi, vai, cổ; khi ấn vào có tiếng lép bép do khí. Trường hợp nặng có thể khó thở, què chân, nằm liệt, chết nhanh chỉ sau vài giờ xuất hiện triệu chứng.
4. Cách điều trị bệnh ung khí thán như thế nào?
Điều trị bao gồm tiêm huyết thanh đặc hiệu, kết hợp kháng sinh như Five-Penstrep.LA, Five-Oxylin.LA cùng thuốc hạ sốt, kháng viêm. Trường hợp nặng cần can thiệp sớm để giảm nguy cơ tử vong.
5. Làm sao để phòng bệnh ung khí thán hiệu quả?
Biện pháp tốt nhất là tiêm vắc xin phòng bệnh định kỳ, tiêu độc chuồng trại, quản lý vệ sinh tốt và không chăn thả gia súc ở vùng có nguy cơ nhiễm nha bào vi khuẩn.

Xem thêm:
- Bệnh tụ huyết trùng trâu bò và cách phòng trị
- Giải pháp nâng cao sức khỏe, sức sản xuất cho trâu bò sau đợt rét đậm, rét hại
- Bệnh uốn ván trên gia súc: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng trị