KHÁNG SINH NHÓM SULFAMIDE - TRIMETHOPRIM VÀ ỨNG DỤNG TRONG THÚ Y

Năm 1935, một thí nghiệm của Gerhard Domagk đã tạo nên bước ngoặt trong việc kiểm soát các bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn bằng việc phát hiện ra tác dụng kháng khuẩn của prontosil, từ đó đánh dấu sự phát triển mạnh mẽ của kháng sinh nhóm sulfamide.
Sulfamide là thuốc kháng khuẩn độc tính chọn lọc đầu tiên được tổng hợp thành công, nó thường được kết hợp điều trị cùng trimethoprim – một loại kháng sinh thuộc nhóm dẫn chất của pyrimidine để đem lại hiệu quả cao nhất. Hãy cùng Fivevet tìm hiểu về nhóm kháng sinh này.

1. Giới thiệu về nhóm kháng sinh sulfamide và trimethoprim
Sulfamide là kháng sinh tổng hợp để điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn ở người và động vật. Do có cấu trúc tương tự với p-aminobenzoic acid (PABA) nên sulfamide cạnh tranh với PABA trong quá trình tổng hợp acid folic, từ đó ức chế enzyme dihydropteroate synthetase và cuối cùng ức chế sự hình thành dihydrofolate, tetrahydrofolate và sau đó ức chế sự phát triển DNA của vi khuẩn làm cho vi khuẩn bị tiêu diệt bởi chính hệ thống miễn dịch của cơ thể của vật nuôi.
Một số kháng sinh sulfamide được dùng trong thú y bao gồm như: sulfamethazine, sulfadiazine, sulfamethoxazole, sulfaquinoxaline, sulfadimidine, sulfadimethoxine, sulfachlozine, sulfisoxazole, sulfamethizole,…
Kháng sinh sufamide được chia thành hai nhóm: nhóm kháng sinh có tác dụng ngắn (thời gian bán hủy dưới 8 giờ) và nhóm kháng sinh có tác dụng dài (thời gian bán thải từ 8 giờ trở lên).
+ Kháng sinh tác dụng ngắn: sulfisoxazole, sulfamethizole, sulfadimidine,…
+ Kháng sinh tác dụng dài: sulfadiazine, sulfadimethoxine, sulfamethoxazole,…
Trimethoprim là kháng sinh thuộc nhóm dẫn chất của diaminopyrimidine có tác dụng ức chế enzyme dihydrofolate reductase, ngăn chặn sự hình thành tetrehydrofolic acid, ức chế hình thành DNA của vi khuẩn.
2. Tác dụng của kháng sinh sulfamide và trimethoprim
Kháng sinh Sulfamide được dùng trong việc điều trị, kiểm soát, phòng chống và cải thiện những bệnh, hội chứng, và triệu chứng sau:
Trên gia cầm dự phòng và điều trị các bệnh CRD, coryza, viêm ruột, tiêu chảy, phân nhầy, phân có máu, cầu trùng cấp tính và mãn tính, leucocytozoonosis và staphylococcosis, bệnh đầu đen, thương hàn, kén ruột, ỉa phân xanh bệnh cầu trùng ruột non, manh tràng, E. coli, bạch lỵ, tụ huyết trùng,…
Với gia súc có tác dụng để phòng và trị các bệnh do vi khuẩn, tiêu chảy do protozoa, bệnh mưng mủ, viêm phổi, nội mạc tử cung và viêm vú.
Khi hoạt động riêng lẻ, trimethoprim đã ức chế sự phát triển của nhiều loại vi khuẩn ở nồng độ thường thấp hơn nhiều so với sulfamide và khi kết hợp hai nhóm kháng sinh này thì lại đem đến hiệu quả vô cùng tuyệt vời khi ức chế 2 giai đoạn liên tiếp trên cùng một con đường tổng hợp acid folic của vi khuẩn cả gram âm, gram dương và các ký sinh trùng.
Trong việc điều trị bệnh cho gia cầm thông qua nước uống hoặc thuốc cho ăn. Tỷ lệ liều trimethoprim và sulfamide trong hầu hết các công thức thú y trên thị trường là 1:5. Tỷ lệ này được sử dụng khi kết hợp trimethoprim và sulfamethoxazole ở điều trị bệnh ở người vì nó cho phép đạt được tỷ lệ nồng độ trong huyết tương in vivo gần 1:19, tỷ lệ này được coi là hiệp đồng nhất chống lại nhiều loại mầm bệnh ở người. Thực nghiệm cho thấy sự kết hợp của sulfamide và trimethoprim cũng chống lại hầu hết các vi khuẩn gây bệnh điển hình trong thú y như: Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae, Streptococcus dysgalactiae, Streptococcus uberis, Escherichia coli, Salmonella spp, Brucella abortus, Klebsiella pneumoniae, Moraxella bovis,… Dưới đây là bảng tổng hợp số liệu nồng độ ức chế tối thiểu 90% vi khuẩn (MIC₉₀) tính theo μg/ml của sulfamide, trimethoprim và sự kết hợp của sulfamethoxazole và trimethoprim tỷ lệ 19:1 (SMZ-TMP).
Từ bảng trên ta có thể thấy việc kết hợp kháng sinh nhóm sulfamide và trimethoprim đem lại tác dụng hiệp đồng ức chế vi khuẩn tốt hơn khi sử dụng các kháng sinh sulfamide và trimethoprim đơn lẻ.
Về mặt dược động học cả sulfamide và trimethoprim đều hấp thu tốt qua đường uống. Quá trình phân bố diễn ra trong cơ thể nhanh chóng vào dịch mô cơ thể và một phần của thuốc được thải trừ qua thận. Chính vì vậy, các dạng bào chế thuốc tập trung vào dạng bột pha nước uống, trộn với thức ăn hay hỗn dịch uống.
3. Một số loại bệnh trên gia súc, gia cầm có thể điều trị bằng sulfamide-trimethoprim​
3.1. Bệnh cầu trùng ở gia cầm 
Bệnh cầu trùng gà là một bệnh ký sinh trùng phổ biến ở gà thịt do ký sinh trùng đơn bào nguyên sinh thuộc chi Eimeria gây ra. Nó là bệnh truyền nhiễm phổ biến nhất, gây thiệt hại kinh tế lớn đối mặt với ngành công nghiệp gia cầm, đặc biệt là giảm trọng lượng thịt.
Việc sử dụng các kháng sinh sulfamide như sulfamonomethoxine, sulfadimethoxine, sulfachlozine, sulfaquinoxaline được kết hợp cùng trimethoprim được sử dụng điều trị bệnh cầu trùng trên gia cầm là một sự lựa chọn với người chăn nuôi, bên cạnh đó kết hợp sử dụng thuốc và dọn vệ sinh chuồng trại, dụng cụ để hạn chế việc lây lan bệnh tật. Một số sản phẩm có tác dụng điều trị bệnh cầu trùng trên gia cầm của Fivevet có thể kể đến như: Five-S.Prim, Five-Amsucox, Five-Anticoccid.A, Five-Anticoc.
3.2. Bệnh sưng phù đầu ở gà
Bệnh sưng phù đầu, còn được gọi là bệnh coryza truyền nhiễm, là một bệnh nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính phổ biến ở gia cầm, đặc biệt là gà. Bệnh do vi khuẩn gram âm Avibacterium paragallinarum gây ra.
Biểu hiện lâm sàng ở gà bị bệnh chảy dịch mũi, sưng mặt, hắt hơi, khó thở và mùi hôi thối của dịch tiết.
Điều trị bệnh Coryza ở gà bằng sulfadiazine kết hợp cùng trimethoprim đã được nghiên cứu và thử nghiệm lâm sàng từ rất lâu và đem lại kết quả tích cực khi trên 92% số gia cầm đã hồi phục hoàn toàn sau khi điều trị, đồng thời việc sử dụng sulfadiazine và trimethoprim làm giảm các triệu chứng của bệnh chỉ sau 3-5 ngày điều trị.
Ngoài ra một số kháng sinh nhóm sulfamide khi kết hợp cùng trimethoprim cũng đem lại hiệu quả tương tự như: sulfamethoxazole, sulfachlozine, sulfamonomethoxine. Dưới đây là một số sản phẩm có tác dụng điều trị Coryza trên gà hiệu quả.
3.3. Bệnh viêm phổi trên gia súc
Bệnh viêm phổi ở gia súc như trâu, bò gây ra do các vi khuẩn gây bệnh như Haemophilus, Mycoplasma, Staphylococcus, Streptococcus,… Các triệu chứng thường thấy như trâu bò mệt mỏi, uể oải, bỏ ăn, chảy nhiều nước dãi, sốt cao từ 40-42^oC, khó thở, thở nhanh nhưng nông. Bệnh nếu không điều trị kịp thời sẽ gây chết gia súc.
Việc lựa chọn sử dụng kháng sinh sulfamide kết hợp trimethoprim có thể được sử dụng để điều trị bệnh viêm phổi ở bò. Dưới đây là sản phẩm Five-Anticoc có công dụng điều trị bệnh viêm phổi do nhiễm khuẩn trên bò.
Một vài thực nghiệm cũng chỉ ra rằng sự phối hợp giữa nhóm sulfamide và trimethoprim còn chống lại một số bệnh nhiễm trùng đường tiêu hóa do các vi khuẩn như Escherichia coli và Salmonella spp gây ra cho vật nuôi, gia súc, gia cầm với các triệu chứng như: tiêu chảy, tiêu chảy ra máu, viêm ruột ảnh hưởng đến to lớn kinh tế của các hộ chăn nuôi.
Điển hình như sự kết hợp của sulfamethoxazole và trimethoprim trong sản phẩm Five-Sultrim có tác dụng trong việc điều trị nhiễm khuẩn đường ruột cho gia súc, gia cầm và vật nuôi.
Thêm vào đó các kháng sinh nhóm sulfamide kết hợp với trimethoprim còn có tác dụng đặc trị một số loại bệnh trên thủy sản như vi khuẩn bệnh hoại tử gan tụy, phân trắng do vi khuẩn Vibrio spp gây bệnh trên tôm, cá và cải thiện hệ thống miễn dịch, giảm tỷ lệ tử vong ở các loài thủy sản.
Xem thêm:
- Kháng sinh & nguyên tắc phối hợp kháng sinh
- Tổng quan và ứng dụng của Chymosin trong thú y
- Kháng sinh nhóm Mycrolide và Tetracycline