TÌM HIỂU DẠNG BÀO CHẾ VÀ THUỐC DIỆT CÔN TRÙNG NHÓM PYRETHROID

Trong chăn nuôi - thú y, côn trùng là tác nhân lây lan vi rút, vi khuẩn, ký sinh trùng, gây bệnh và thiệt hại nặng nề. Hiểu được nỗi lo đó, Fivevet cung cấp thông tin về thuốc diệt côn trùng nhóm Pyrethroid giúp bà con sử dụng an toàn, hiệu quả, bảo vệ đàn vật nuôi tối ưu.

Thuốc diệt côn trùng nhóm Pyrethroid
 

I.     Các dạng bào chế phổ biến đối với thuốc diệt côn trùng
Thuốc diệt côn trùng là chế phẩm được sử dụng rộng rãi trong nông nghiệp, y tế và đời sống hằng ngày để kiểm soát, tiêu diệt các loài côn trùng gây hại. Hiệu quả cũng như độ an toàn của thuốc không chỉ phụ thuộc vào hoạt chất mà còn chịu tác động lớn từ dạng bào chế. Việc lựa chọn dạng bào chế phù hợp giúp tăng khả năng phát tán, bám dính, nâng cao mức độ tiếp xúc của côn trùng với thuốc, đồng thời giảm thiểu rủi ro cho môi trường và sức khỏe con người. Dưới đây là những dạng bào chế thuốc diệt côn trùng phổ biến hiện nay.

1.1. EC (Emulsifiable Concentrate) 
EC (Emulsifiable Concentrate) là một trong những dạng chế phẩm thuốc diệt côn trùng phổ biến hiện nay. Đây là dạng lỏng đậm đặc, trong đó hoạt chất được hòa tan trong dung môi hữu cơ kết hợp với chất nhũ hóa. Khi pha loãng với nước, EC tạo thành nhũ tương dầu trong nước có màu trắng đục như sữa.

Ưu điểm nổi bật của dạng EC là hoạt chất tan tốt, dễ thấm qua lớp sáp và cutin của côn trùng, cho hiệu lực nhanh. Ngoài ra, chế phẩm còn dễ vận chuyển và bảo quản. Tuy nhiên, do chứa dung môi hữu cơ nên EC thường có mùi đặc trưng, dễ cháy, có thể gây độc tính cao cho người sử dụng, thậm chí gây cháy lá hoặc kích ứng da, niêm mạc.

Nhờ những đặc tính trên, EC được ứng dụng rộng rãi trong nông nghiệp và y tế, chủ yếu dùng để pha phun nhằm tiêu diệt côn trùng, nấm bệnh và cỏ dại.

1.2. EW (Emulsifiable in Water) 
EW (Emulsifiable in Water) là một dạng chế phẩm thuốc diệt côn trùng thuộc hệ nhũ dầu trong nước. Trong công thức này, hoạt chất được hòa tan trong pha dầu và được phân tán thành những giọt nhỏ trong nước nhờ chất nhũ hóa. Khi pha loãng, EW có khả năng phân tán đều, tạo nhũ tương ổn định và ít tách lớp, giúp nâng cao hiệu quả sử dụng.

So với dạng EC, EW an toàn hơn nhờ sử dụng ít dung môi hữu cơ dễ cháy, giảm mùi hôi, hạn chế kích ứng cho người sử dụng, đồng thời dụng cụ cũng dễ vệ sinh sau khi pha. Tuy nhiên, EW vẫn tồn tại một số nhược điểm như độ bền kém hơn, dễ tách lớp nếu bảo quản sai cách và chi phí sản xuất cao.

1.3. SC (Suspension Concentrate) 
SC (Suspension Concentrate) là dạng huyền phù đậm đặc, trong đó hoạt chất rắn được nghiền mịn và phân tán trong nước nhờ chất phân tán, chất ổn định. Khi pha loãng, SC tạo dung dịch đồng nhất, ít mùi và an toàn hơn EC vì không dùng nhiều dung môi hữu cơ. Nhược điểm của SC là dễ lắng, cần lắc kỹ trước khi dùng và độ bám dính kém hơn nhũ dầu. SC thường được sử dụng trong nông nghiệp và y tế để phun trực tiếp diệt côn trùng.

1.4. WP (Wettable Powder) 
WP (Wettable Powder) là dạng bột thấm nước, trong đó hoạt chất rắn mịn được phối trộn với chất thấm ướt và chất phân tán. Khi pha, WP tạo huyền phù để phun diệt côn trùng. 
Ưu điểm là bảo quản dễ, không chứa dung môi hữu cơ, ít độc với người. 
Nhược điểm là dễ bụi khi cân đong, khó tan hoàn toàn và nhanh lắng.

1.5. WG (Water Dispersible Granules) 
WG (Water Dispersible Granules) là dạng thuốc bảo vệ thực vật, thuốc diệt côn trùng ở dạng hạt nhỏ (cốm) có khả năng phân tán nhanh trong nước. Dạng này được phát triển từ WP để khắc phục nhược điểm như dễ bay bụi, khó pha và nhanh lắng. Khi pha, WG tan và phân tán đều, an toàn, ít bụi và dễ sử dụng hơn.

Trong các dạng bào chế, EC (Emulsifiable Concentrate), EW (Emulsifiable in Water) và SC (Suspension Concentrate) là ba dạng được sử dụng phổ biến nhất trong thuốc diệt côn trùng hiện nay.

Ưu - nhược điểm của các dạng bào chế
 

II.     Thuốc diệt côn trùng nhóm Pyrethroid
2.1. Phân loại
Thuốc diệt côn trùng nhóm Pyrethroid được chia thành hai loại chính dựa trên độc tính biểu hiện qua hành vi và sự có mặt hoặc không có nhóm α-cyano trong cấu trúc phân tử.
Pyrethroid loại I: không chứa nhóm α-cyano, gồm các hoạt chất như allethrin, permethrin, resmethrin, bifenthrin, d-phenothrin, tetramethrin. Nhóm này có độc tính thấp hơn.
Pyrethroid loại II: có gắn thêm nhóm α-cyano trong cấu trúc, điển hình là cypermethrin, deltamethrin, cyhalothrin, cyfluthrin, fenvalerate (esfenvalerate). Nhóm này độc tính cao hơn, có thể gây chảy nước dãi, co giật và rối loạn vận động ở động vật có vú.

2.2. Cơ chế tác dụng

Cơ chế tác dụng
 

a. Cơ chế bình thường của kênh Na⁺ trong neuron
Trong điều kiện bình thường, kênh Na⁺ trên màng tế bào thần kinh có ba trạng thái chính: đóng, mở và bất hoạt. Khi kênh mở, ion Na⁺ từ ngoài đi vào trong neuron, tạo ra điện thế hoạt động và lan truyền dọc theo sợi trục. Nhờ đó, hệ thần kinh dẫn truyền tín hiệu chính xác, giúp cơ bắp co – duỗi nhịp nhàng và cơ thể vận động bình thường.

b. Cơ chế tác động khi có Pyrethroid
Khi thuốc diệt côn trùng nhóm Pyrethroid xâm nhập, chúng gắn vào kênh Na⁺ phụ thuộc điện thế trên màng neuron, giữ kênh ở trạng thái mở kéo dài. Hậu quả là ion Na⁺ tràn liên tục vào trong tế bào, gây khử cực màng kéo dài và ngăn neuron trở về trạng thái nghỉ. Neuron bị kích thích quá mức, phát xung liên tục khiến hệ thần kinh rối loạn, côn trùng xuất hiện triệu chứng run rẩy, co giật, tê liệt và cuối cùng chết do mất kiểm soát hoạt động thần kinh – cơ.

c. Một số hoạt chất thường sử dụng trong nhóm Pyrethroid

d. Một số sản phẩm diệt côn trùng của Fivevet
Một số sản phẩm diệt côn trùng của Fivevet gồm:
- Five-Tox 2.5% EC (Deltamethrin)
- Five-Permethrin 50% EC (Permethrin)
- Five-Cymethrin 10% EC (Cypermethrin)
Các chế phẩm này đều ở dạng EC – dung dịch đậm đặc, cần pha loãng với nước trước khi phun. Ngoài ra, Fivevet còn có Five-Tox spray chứa Deltamethrin dạng xịt, có thể dùng trực tiếp lên lông động vật mà không cần pha loãng.
Khi sử dụng, người thao tác cần mặc đồ bảo hộ, đeo găng tay và kính, tránh phun trực tiếp vào mặt người và vật nuôi. Trong quá trình làm việc không ăn uống, hút thuốc, đồng thời phải thận trọng vì thuốc có độc tính với thủy sản và ong, nên hạn chế sử dụng gần ao hồ, sông suối.

Một số sản phẩm diệt côn trùng của Fivevet
 

Câu hỏi thường gặp:
1. Vì sao côn trùng lại nguy hiểm trong chăn nuôi thú y?
Côn trùng là tác nhân trung gian truyền vi rút, vi khuẩn và ký sinh trùng gây nhiều bệnh nguy hiểm cho vật nuôi.

2. Thuốc Pyrethroid có an toàn khi sử dụng trong chăn nuôi không?
Nhìn chung, Pyrethroid an toàn hơn nhiều nhóm thuốc khác do ít tích lũy trong cơ thể vật nuôi và dễ phân hủy trong môi trường. Tuy nhiên, thuốc vẫn có độc tính nhất định, đặc biệt với cá và ong. Người chăn nuôi cần tuân thủ đúng liều lượng, không phun trực tiếp lên thức ăn, nguồn nước và phải mặc đồ bảo hộ trong quá trình sử dụng để tránh rủi ro cho sức khỏe.

3. Các sản phẩm diệt côn trùng của Fivevet gồm những loại nào?
 Một số sản phẩm tiêu biểu của Fivevet như:
- Five-Tox 2.5% EC (Deltamethrin)
- Five-Permethrin 50% EC (Permethrin)
- Five-Cymethrin 10% EC (Cypermethrin)
- Five-Tox Spray (dạng xịt Deltamethrin)

4. Khi sử dụng thuốc diệt côn trùng cần lưu ý gì?
- Pha thuốc đúng liều lượng hướng dẫn.
- Mặc đồ bảo hộ, đeo găng tay và kính khi phun thuốc.
- Không ăn uống hay hút thuốc trong lúc sử dụng.
- Tránh để thuốc tiếp xúc trực tiếp với ao hồ, thủy sản và ong vì thuốc có thể gây độc.

5. Khi nào nên phun thuốc diệt côn trùng trong chuồng trại?
Thời điểm tốt nhất là vào sáng sớm hoặc chiều mát, khi côn trùng hoạt động mạnh và thời tiết không quá nắng gắt. Phun định kỳ 2–4 tuần/lần giúp duy trì hiệu quả kiểm soát.

Xem thêm:
- Tìm hiểu kháng sinh quinolone: cơ chế, hiệu quả và ứng dụng trên gia súc, gia cầm

- Kháng sinh nhóm Sulfamide - Trimethoprim và ứng dụng trong thú y

- Kháng sinh nhóm Macrolides và nhóm Tetracyclines trong thú y